Di tích lịch sử, văn hoá, danh lam thắng cảnh là gì? – di tích lịch sử là gì

Khái niệm di tích lịch sử, văn hoá, danh lam thắng cảnh 

Pháp lệnh di tích lịch sử năm 1984 lần trước nhất mang ra khái niệm về di tích lịch sử, văn hoá và danh lam thắng cảnh. Theo đó, di tích lịch sử, văn hoá và danh lam thắng cảnh được hiểu như sau: 

– Di tích lịch sử, văn hoá là những dự án công trình, vị trí, đồ vật, tài liệu và tác phẩm có giá trị lịch sử, khoa học văn nghệ, giá trị văn hoá hoặc có liên quan đến những sự kiện lịch sử, quá trình phát triển văn hoá, xã hội; 

– Danh lam thắng cảnh là những khu vực thiên nhiên có cảnh đẹp hoặc có dự án công trình cổ đẹp nổi tiếng. 

Như vậy, pháp luật tư tưởng di tích lịch sử là những di tích có giá trị về mặt lịch sử, văn hoá, khoa học, văn nghệ và liên quan đến quá trình phát triển văn hoá, xã hội của quốc gia. Còn danh lam thắng cảnh là những khu vực có cảnh đẹp được mọi người biết tới và được thừa nhận rộng rãi. 

Tiếp đó, khái niệm di tích lịch sử, văn hoá và danh lam thắng cảnh được Luật di sản văn hoá năm 2002 tiếp cận dưới khía cạnh là một thành tố của phạm trù di sản văn hoá và được hiểu như sau: 

– Di tích lịch sử, văn hoá là dự án công trình, vị trí và các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc công trình, vị trí đó có giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học;

– Danh lam thắng cảnh là phong cảnh thiên nhiên hoặc vị trí có sự phối hợp giữa phong cảnh thiên nhiên với công trình thiết kế có giá trị lịch sử, thẩm mỹ, khoa học (Điều 4). 

So sánh với khái niệm về di tích lịch sử, văn hoá và danh lam thắng cảnh được đề cập trong Pháp lệnh di tích lịch sử năm 1984 thì khái niệm di tích lịch sử, văn hoá được xác nhận trong Luật di sản văn hoá mang tính bao quát, đầy đủ hơn.

Điều này được trổ tài ở những khía cạnh sau:

Thứ nhất, khái niệm di tích lịch sử, văn hoá được quy định tổng quan và đầy đủ hơn trong Luật di sản văn hoá. Di tích lịch sử, văn hoá không chỉ là những dự án công trình, vị trí mà còn bao gồm các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia của công trình, vị trí đó. 

Thứ hai, khái niệm danh lam thắng cảnh được Luật di sản văn hoá xác nhận trên hai phương diện: “định tính” (có giá trị về mặt thẩm mỹ) và “định lượng” (có giá trị lịch sử, khoa học). Như vậy, lần trước nhất Luật di sản văn hoá tiếp cận khái niệm danh lam thắng cảnh trong mối quan hệ hài hoà giữa phong cảnh thiên nhiên và công trình thiết kế – sản phẩm sáng tạo của nhân loại. 

Thứ ba, Luật di sản văn hoá mang ra những tiêu chuẩn rõ ràng nhằm xác nhận, “nhận dạng” di tích lịch sử, văn hoá và danh lam thắng cảnh. Điều này tạo thuận tiện và đơn giản hơn cho các đơn vị tính năng trong việc xác nhận và xếp hạng các di tích. Rõ ràng và cụ thể:

Di tích lịch sử, văn hoá phải có một trong các tiêu chuẩn sau đây: 

– Dự án công trình, vị trí gắn với sự kiện lịch sử tiêu biểu trong quá trình dựng nước và giữ nước; 

– Dự án công trình, vị trí gắn với thân thế và sự nghiệp của người hùng dân tộc, danh nhân của quốc gia; 

– Dự án công trình, vị trí gắn với sự kiện lịch sử tiêu biểu của các thời kỳ cách mạng, kháng chiến; 

– Vị trí có giá trị tiêu biểu về khảo cổ; 

– Quần thể các công trình thiết kế hoặc công trình thiết kế đơn lẻ có giá trị tiêu biểu về thiết kế, văn nghệ của một hoặc nhiều thời kỳ lịch sử. 

Danh lam thắng cảnh phải có một trong các tiêu chuẩn sau đây: 

– Phong cảnh thiên nhiên hoặc vị trí có sự phối hợp giữa phong cảnh thiên nhiên với công trình thiết kế có giá trị thẩm mỹ tiêu biểu: 

– Khu vực thiên nhiên có giá trị khoa học về địa chất, địa mạo, địa lí, phong phú sinh học, hệ sinh thái đặc trưng hoặc khu vực thiên nhiên chứa đựng những dấu vết vật chất về các thời kỳ phát triển của trái đất (Điều 28). 

Tóm lại, khái niệm di tích lịch sử, văn hoá và danh lam thắng cảnh được Luật di sản văn hoá đề cập phù phù hợp với các quy định về di sản văn hoá của Tổ chức giáo dục, khoa học và văn hoá của Liên hợp quốc (UNESCO) và phù phù hợp với đòi hỏi của công tác quản lý nhà nước về bảo vệ di sản văn hoá trong thời kì “công nghiệp hoá, hiện đại hoá” quốc gia hiện tại. 

Khái niệm đất có di tích lịch sử, văn hoá, danh lam thắng cảnh

Trên thực tiễn, các di tích lịch sử, văn hoá và danh lam thắng cảnh luôn có mối quan hệ chặt chẽ với đất đai, nơi trên đó có di tích và vùng đất bao quanh, bảo vệ.

Chính từ cách tiếp cận này mà Pháp lệnh di tích lịch sử năm 1984 đã mang ra quy định về vùng đất bao quanh, bảo vệ di tích. Theo đó: Mỗi di tích lịch sử, văn hoá là bds và danh lam thắng cảnh có từ một đến ba khu vực bảo vệ: 

– Khu vực Ι là khu vực phải được bảo vệ nguyên trạng, 

– Khu vực II là khu vực bao quanh khu vực Ι được phép xây dựng những công trình nhằm mục đích tôn tạo di tích lịch sử, văn hoá và danh lam thắng cảnh;

– Khu vực III là khung phong cảnh thiên nhiên của di tích lịch sử, văn hoá và danh lam thắng cảnh. 

Như vậy, Pháp lệnh di tích lịch sử năm 1984 quy định việc khoanh ba vùng bảo vệ di tích trên đây dựa trên những phép tắc khoa học của bảo tồn, bảo tàng nhằm bảo vệ và phát huy tốt hơn các giá trị của di tích.

Tuy nhiên, Pháp lệnh này lại chưa đề cập tư tưởng đất di tích lịch sử, văn hoá và danh lam thắng cảnh. Điều này làm giảm hiệu quả của công tác bảo vệ các di tích. 

Chỉ đến khi Luật đất đai năm 1987 được công bố, lần trước nhất khái niệm đất di tích lịch sử, văn hoá và danh lam thắng cảnh mới được đề cập: “Đất di tích lịch sử, văn hoá và danh lam thắng cảnh là đất có di tích lịch sử, văn hoá và danh lam thắng cảnh theo quy định của pháp luật” (Điều 42).

Như vậy, Luật đất đai năm 1987 tư tưởng đất di tích dựa trên tiêu chuẩn là đất mà trên đó có các di tích lịch sử, văn hoá và danh lam thắng cảnh đã được Nhà nước thừa nhận và xếp hạng. Không chỉ dừng lại ở việc mang ra khái niệm về đất di tích, Luật đất đai năm 1987 còn quy định cơ chế quản lí và sử dụng loại đất này.

Điều đó có nghĩa, so với việc sử dụng các loại đất khác, khi người tiêu dùng đất muốn chuyển mục đích sử dụng đất họ chỉ cần phải có sự cho phép của đơn vị nhà nước có thẩm quyền giao đất hoặc cho thuê đất đó.

Còn so với đất có di tích lịch sử, văn hoá, danh lam thắng cảnh thì pháp luật lại quy định thủ tục chuyển mục đích sử dụng đất chặt chẽ hơn.

Trong trường hợp đơn vị quản lý nhà nước về đất đai cho phép chuyển đất có di tích lịch sử, văn hoá sang sử dụng vào mục đích khác nhưng người đứng đầu đơn vị quản lý nhà nước về văn hoá không tán thành thì chủ công trình phải kiến nghị lên Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) là đơn vị hành pháp cao nhất để quyết định.

Mặc dù vậy, do ra đời trong thời kỳ chuyển hóa cơ chế quản lí khi cơ chế quản lí plan hoá tập trung, quan liêu, bao cấp chưa bị xóa bỏ hoàn toàn và cơ chế thị trường đang từng bước được xác lập nên một số quy định của Luật đất đai năm 1987 đã bị lạc hậu so với sự thay đổi nhanh chóng của tình hình kinh tế – xã hội quốc gia.

Vì vậy, Luật đất đai năm 1993 đã được công bố | thay thế cho Luật đất đai năm 1987 và có những quy định thích hợp hơn với đòi hỏi của thực tiễn quản lý, sử dụng đất đai nói chung và đất di tích nói riêng trong nền kinh tế thị trường.

Theo đó, đất di tích được tư tưởng như sau: “Đất có di tích lịch sử, văn hoá, danh lam thắng cảnh đã được xếp hạng phải được bảo vệ nghiêm ngặt theo quy định của pháp luật”. 

So sánh với khái niệm đất di tích được đề cập trong Luật đất đai năm 1987 thì đất di tích mà Luật đất đai năm 1993 quy định có nội hàm “thu hẹp hơn” và rõ ràng hơn, chỉ đang là “di tích lịch sử, văn hoá, danh lam thắng cảnh đã được xếp hạng.

Tuy nhiên, pháp luật cũng quy định rõ ràng thẩm quyền xếp hạng di tích lịch sử, văn hoá và danh lam thắng cảnh – một tiêu chuẩn rất trọng yếu để nhận ra đất di tích lịch sử.

Theo đó Chủ tịch UBND cấp tỉnh quyết định xếp hạng di tích cấp tỉnh; 

– Bộ trưởng Bộ văn hoá – thông tin quyết định xếp hạng di tích quốc gia; 

– Thủ tướng Chính phủ quyết định xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt, quyết định việc đề xuất Tổ chức giáo dục, khoa học và văn hoá của Liên hợp quốc xem xét mang di tích tiêu biểu của Việt Nam vào Danh sách di sản toàn cầu (Điều 30 Luật di sản văn hoá). 

Bên cạnh việc xác nhận các khu vực bảo vệ, Luật di sản văn hoá cũng quy định rất rõ quyền và trách nhiệm của tổ chức, cá nhân là chủ sở hữu hoặc được giao quản lí di tích (Điều 33). 

Như vậy, Luật di sản văn hoá đã xác nhận rất rõ hai khu vực bảo vệ di tích so với ba khu vực của Pháp lệnh di tích lịch sử năm 1984.

Quy định này của Luật di sản văn hoá phù phù hợp với quy định của UNESCO là có hại khu vực (vùng bảo vệ và vùng đệm), giúp cho việc khoanh vùng và bảo vệ đất đai của di tích có tính khả thi cao và phù phù hợp với pháp luật quốc tế.

Các quy định về quản lý và sử dụng đất có di tích lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh

Đất có di tích lịch sử – văn hoá, danh lam thắng cảnh đã được xếp hạng hoặc được UBND cấp tỉnh quyết định bảo vệ thì phải được quản lí nghiêm ngặt theo quy định sau đây: 

– So với đất có di tích lịch sử – văn hoá, danh lam thắng cảnh do tổ chức, hộ gia đình, cá nhân, cộng đồng dân cư trực tiếp quản lí theo quy định của pháp luật về di sản văn hoá thì tổ chức, hộ gia đình, cá nhân, cộng đồng dân cư đó phụ trách chính trong việc sử dụng đất có di tích lịch sử – văn hoá, danh lam thắng cảnh. 

– So với đất có di tích lịch sử – văn hoá, danh lam thắng cảnh không do tổ chức, hộ gia đình, cá nhân, cộng đồng dân cư trực tiếp quản lí thì UBND cấp xã nơi có di tích lịch sử – văn hoá, danh lam thắng cảnh phụ trách chính trong việc quản lí diện tích đất có di tích lịch sử – văn hoá, danh lam thắng cảnh; 

– So với đất có di tích lịch sử – văn hoá, danh lam thắng cảnh bị lấn, bị chiếm, sử dụng không đúng mục đích, sử dụng trái pháp luật thì chủ tịch UBND cấp xã nơi có đất có trách nhiệm phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời. 

Trong trường hợp đặc biệt thiết yếu phải sử dụng đất có di tích lịch sử – văn hoá, danh lam thắng cảnh vào mục đích khác thì việc chuyển mục đích phải phù phù hợp với quy hoạch, plan sử dụng đất đã được đơn vị nhà nước có thẩm quyền phê duyệt và phải có văn bản chấp thuận của đơn vị nhà nước có thẩm quyền quyết định xếp hạng so với di tích lịch sử – văn hoá, danh lam thắng cảnh đó.