Sống đơn giản cho đời thanh thản – sống đơn giản cho đời thanh thản

Sống tốt là sống đơn giản. Trong số các tư tưởng triết học nói về việc tất cả chúng ta cần phải sống như vậy nào, tư tưởng này là trường cửu nhất; từ Socrates đến Thoreau, từ Phật đến Wendell Berry, các nhà tư tưởng đã truyền giảng nó hơn hai nghìn năm. Và nó vẫn có đông người theo. 

Các tạp chí như Real Simple mời chào tất cả chúng ta từ bỏ việc mua hàng ở siêu thị; Oprah Winfrey điều độ trò chuyện với những người hâm mộ lối sống đơn giản như Jack Kornfield, một giáo viên dạy ở học viện Phật giáo; Trào lưu Sống chậm (Slow Movement) khích lệ việc quay lại những nền tảng tiền công nghiệp thu hút nhiều người theo trên khắp các lục địa.

Xuyên suốt phần lớn lịch sử loài người sự đơn giản thanh đạm không phải là một sự lựa chọn mà là sự tất yếu – và vì tất yếu nên nó cũng là một phẩm hạnh đạo đức. Nhưng với sự xuất hiện của chủ nghĩa tư bản công nghiệp và xã hội tiêu dùng đã tạo ra một hệ thống lấy mục đích là sự tăng trưởng không ngừng và cùng với nó là sự tăng trưởng phòng ban dân số (gọi là “thị trường”) có khả năng và được khuyến khích mua thật nhiều hàng hóa mà xét theo các tiêu chuẩn truyền thống là vượt quá nhu cầu. Kết quả là có sự đứt đoạn giữa các di sản truyền thống mà tất cả chúng ta kế thừa và mệnh lệnh tiêu dùng do văn hóa hiện đại bơm vào tất cả chúng ta.

Vào những thời kỳ trước thời hiện đại sự khác nhau giữa điều các nhà triết học khuyên bảo và cách mọi người sống không lớn lắm. Của cải mang lại sự an toàn, nhưng ngay cả lắm của cải cũng chỉ là sự chống đỡ mong manh trước những tai họa như chiến tranh, nạn đói, bệnh tật, bất công và sự tàn bạo của những nhà độc tài. Nhà triết học theo phái Khắc Kỷ (Stoic) Seneca, một trong những người giàu nhất ở Roma vẫn bị bạo chúa Nero xử tội chết. Còn so với phần nhiều người – các nô lệ, nông nô, nông dân và người lao động – thì không có một thời dịp thực tiễn nào để tích lũy dù là một tí của cải nhỏ nhất.

Trước khi có nền nông nghiệp cơ khí, nền dân chủ đại diện, quyền công dân, kháng sinh và aspinrin, thì việc sống bình thường một cuộc sống dài với ít thống khổ nhất đã được xem như là tốt đẹp. Nhưng hiện tại, tối thiểu là trong các xã hội thịnh vượng, mọi người muốn và chờ đợi nhiều hơn thế (và thường họ có được điều đó). Sống đơn giản giờ đây so với nhiều người đơn giản là buồn chán.

Tuy nhiên có vẻ như đang có sự quan tâm, nhất là trong giới tỷ phú, tìm tòi lại những ưu thế của việc sống đơn giản. Một phần này là phản ánh nỗi luyến tiếc cái toàn cầu tiền công nghiệp hoặc tiền tiêu thụ, cũng như mối thiện cảm với lập luận đạo đức nói rằng sống theo lối đơn giản làm cho ta thành người tốt hơn vì nó khơi dậy trong ta những phẩm chất đáng có như sự gốc rễ, uyển chuyển và tính độc lập – hoặc thành người hạnh phúc hơn vì giúp cho ta thư thái, sức khỏe và thân thiện thiên nhiên.

Này là những lập luận có lý. Thế nhưng dù ta có rất kính những lời truyền dạy của họ thì ta vẫn thấy các nhà hiền triết khó thuyết phục. Hàng triệu tất cả chúng ta vẫn tiếp tục đổ xô vào cuộc “nhận và tiêu”, mua vé xổ số, làm việc nhiều giờ, chìm vào các khoản nợ, và suốt 24/7 tìm cách leo lên cột mỡ. Vì sao như vậy?

Một câu trả lời rõ ràng là đạo đức giả lỗi thời. Tất cả chúng ta hoan nghênh triết học thanh đạm trong lúc bỏ qua những lời khuyên của nó trong cuộc sống mỗi ngày của tất cả chúng ta. Tất cả chúng ta ca tụng lối sống đơn giản, như của Đức Giáo hoàng Francis, coi này là dấu hiệu phẩm chất đạo đức của mình, trong lúc vẫn trông mong và khích lệ cho sự tăng trưởng kinh tế được xúc tiến phần lớn bởi nhu cầu có những ngôi nhà to hơn, những xe hơi đẹp hơn và các mặt hàng xa xỉ khác.

Nhưng vấn đề không phải ở chỗ sự thực hành của tất cả chúng ta trái ngược với những niềm tin ta rao giảng. Cách nghĩ của tất cả chúng ta về đơn giản và xa hoa, gốc rễ và lãng phí vốn gốc đã là tranh chấp. Tất cả chúng ta lên án sự lãng phí như là sự phung phí hoặc nhạt nhẽo thế nhưng tất cả chúng ta lại ca tụng những công trình xa hoa ngày xưa như Tử Cấm Thành ở Bắc Kinh hay hoàng cung Versailles ở Pháp là tráng lệ, huy hoàng. Sự thật là một phần lớn cái tất cả chúng ta gọi là “văn hóa” đã được tiếp nhiên liệu từ những hình thức lãng phí.

Điều hơi mỉa mai là trường hợp sống đơn giản tỏ ra thuyết phục nhất là khi phần nhiều mọi người không có sự lựa chọn nào khác ngoài sống theo cách đó. Các lập luận truyền thống về sống đơn giản quả thực đã hợp lý hóa sự tất yếu. Nhưng cũng những lập luận này lại không có nhiều giá khi sống đời đơn giản là một lựa chọn, một lối sống trong nhiều cách. Khi đó triết học về sự gốc rễ trở thành cái vỏ sò cứng.

Điều này có thể liên quan đến sự thay đổi dưới thúc đẩy của hai yếu tố: kinh tế và thuyết môi trường. Khi sự suy thoái diễn ra như trong thời gian gần đây (phơi bày những sự bất ổn bên trong của hệ thống kinh tế lấy mục đích là tăng trưởng không ngừng) hàng triệu người đột nhiên thấy mình  lâm vào những hoàn cảnh ở đó sự gốc rễ lại trở thành tất yếu và giá trị của những phẩm chất đi kèm nó lại được phát hiện trở lại.

Ở các xã hội như Hoa Kỳ tất cả chúng ta đang nhìn thấy xu thế chủ nghĩa tư bản cố kéo căng khoảng cách giữa “có rất nhiều” và “không có gì”. Những sự bất đồng đẳng tăng trưởng này gây nên làn sóng phê bình mới so với sự xa hoa, lãng phí. Khi có quá nhiều người sống dưới mức nghèo khổ thì sẽ có gì này là khiếm nhã khi anh phô bày sự sung túc và xa hoa. Hơn thế, sự phân tách của cải không cân đối cũng cho thấy một thời dịp bị mất đi.

Theo Epicurus và các nhà hiền triết truyền bá sự đơn giản, người ta có thể sống tốt khi một số nhu cầu thiết yếu được thỏa mãn – một tư tưởng mà ở thời hiện đại đã được chứng thực trong “Tháp nhu cầu” của nhà tâm lý học Abraham Maslow. Sửa đi một tí thì đây là lập luận cho việc sử dụng của cải dư ra để đảm bảo cho mọi người có được những thứ cơ bản như thức ăn, nhà ở, chăm sóc sức khỏe, giáo dục, dịch vụ công cộng và giao thông công cộng – với giá thấp hơn là để nó chảy vào túi riêng của ít người.

Nhưng dù uyên thâm thế nào, cả Socrates và Epicurus cũng không nghĩ ra được cách minh chứng cho sống đơn giản bằng thuyết môi trường. Hai thế kỷ công nghiệp hóa, sự tăng dân số và hoạt động kinh tế điên cuồng đã để lại cho tất cả chúng ta khói bụi, ao hồ sông biển ô nhiễm, đất đai nhiễm độc, nền đất xói mòn, rừng bị phá hủy, nhiều loài cây cối và động vật biến mất và sự ấm lên toàn thế giới. Triết học về sự đơn giản thanh đạm trổ tài những giá trị và khích lệ một lối sống có thể là trông mong tốt nhất của tất cả chúng ta về sự đảo ngược các xu thế đó và giữ lấy hệ sinh thái mỏng manh trên hành tinh tất cả chúng ta.

Nhiều người vẫn chưa tin điều này. Nhưng nếu các phương pháp sơ chế, thu hoạch, tiêu dùng, xử lý của tất cả chúng ta hiện tại đã tỏ ra không vững chắc thì có vẻ sẽ đến lúc – và cái lúc đó sẽ nhanh thôi – khi tất cả chúng ta buộc phải nhắm tới sự đơn giản. Trong trường hợp này, truyền thống đáng tôn trọng sẽ trở thành triết học của tương lai.

Sống đơn giản còn tồn tại nghĩa là loài người cần nên sống theo nhịp điệu sinh học của tự nhiên. Mọi thứ trong cuộc sống hiện tại của tất cả chúng ta đang đuổi theo vận tốc nhanh. “Mọi thứ đều đang nhanh lên. Trượt băng văn nghệ và bóng đá. Thời gian của những cuộc hẹn hò, những cuộc thương lượng và thậm chí nhịp tim của trái đất. Tất cả chúng ta không còn phải chực chờ xếp hàng ở nhà ga để mua vé đi đây đi đó.

Tất cả chúng ta không còn phải vò giặt quần áo đến bợt cả da tay, nay đã có máy giặt làm thay. Tất cả chúng ta dùng tài khoản tự động, cà phê tự động, quán ăn tự động, giỏ hàng điện tử và nhắn hàng chục tin nhắn messenger một lúc”, Irina Govorukha nhà văn Nga viết. Chỉ có điều tất cả chúng ta có nhanh lên bao nhiêu, thì các quá trình tự nhiên toàn thế giới vẫn diễn ra theo một khoảng thời gian không đổi. Vậy nên, sống đơn giản là sống chậm và sống trực tiếp.

“Không một thư điện tử hay tin nhắn SMS nào có thể thay được bữa ăn sáng ở nhà cha mẹ và câu chuyện thong thả nói về mùa thu hoạch khoai tây và cây tử dương mới ra hoa. Việc xem phim online không thú bằng ngày chủ nhật cả nhà kéo nhau ra rạp. Và một cái mặt cười tình tứ nhất cũng không thể nào sánh được với lời thì thầm bên tai: “Anh yêu em!” Tôi rất tán đồng điều này với Ι. Govorukha.

Nào ta cùng sống đơn giản cho đời thanh thản!