Khái niệm, đặc điểm và phân loại tài nguyên du lịch – tài nguyên du lịch tự nhiên

Trong nội dung sau đây, tailuanvan.com xin chia sẻ đến bạn một số nội dung liên quan đến tài nguyên du lịch bao gồm: Khái niệm, dấu hiệu và phân loại.

Khái niệm, dấu hiệu và phân loại tài nguyên du lịch

1. Khái niệm tài nguyên du lịch

Trong cuốn Địa lý du lịch, Nguyễn Minh Tuệ và nnk. cho rằng: “Tài nguyên du lịch là tổng thể tự nhiên và văn hóa lịch sử cùng các thành phần của chúng góp phần khôi phục, phát triển thể lực, trí tuệ của con người, khả năng lao động và sức khỏe của họ. Những tài nguyên này được sử dụng cho nhu cầu trực tiếp và gián tiếp, cho việc sản xuất dịch vụ du lịch”( NXB Tp Hồ Chí Minh, 1997).

Khoản 4 (Điều 4, chương 1) Luật Du Lịch Việt Nam năm 2005 quy định: “Tài nguyên du lịch là cảnh quan thiên nhiên, yếu tố tự nhiên, di tích lịch sử văn hóa, công trình lao động sáng tạo của con người và các giá trị nhân văn khác có thể được sử dụng nhằm đáp ứng nhu cầu du lịch, là yếu tố cơ bản để hình thành các khu du lịch, điểm du lịch, tuyến du lịch, đô thị du lịch”.

Nguyễn Minh Tuệ cho rằng tài nguyên du lịch là tổng thể tự nhiên, kinh tế – xã hội văn hóa được sử dụng để phục hồi sức khỏe, phát triển thể lực và trí não nhân loại. Trên nền tảng này bà cho rằng địa hình, thủy văn, khí hậu, động – thực vật, di tích lịch sử văn hóa, văn hóa văn nghệ, lễ hội,…là những tài nguyên du lịch. Song thực tiễn không phải bất kì mọi dạng, mọi kiểu địa hình, toàn bộ các kiểu khí hậu các yếu tố khí hậu hay các giá trị văn hóa,…đều có khả năng mê hoặc khách cũng như có khả năng kinh doanh du lịch.

Và THS.Bùi Thị Hải Yến mang ra khái niệm tài nguyên du lịch  trong cuốn Tài nguyên du lịch, tài nguyên du lịch: “là tất cả những gì thuộc về tự nhiên và các giá trị văn hóa do con người sáng tạo ra có sức hấp dẫn du khách, có thể được bảo vệ, tôn tạo và sử dụng cho ngành Du lịch mang lại hiệu quả về kinh tế – xã hội và môi trường”(NXB Giáo dục, 2009).

Ta thấy khái niệm của Nguyễn Minh Tuệ và khái niệm theo Luật Du lịch Việt Nam mang ra có nhiều điểm giống nhau, cùng do yếu tố tự nhiên, di tích lịch sử văn hóa, do quá trình lao động sáng tạo của nhân loại, và phục vụ cho hoạt động du lịch. Khái niệm của THS. Bùi Thị Hải Yến về tài nguyên du lịch là khá đầy đủ và rõ ràng và cụ thể, dễ hiểu, bà không chỉ nêu ra tài nguyên du lịch là gì mà còn nói tới việc bảo vệ, tôn tạo, sử dụng tài nguyên đó cho nghề du lịch không chỉ mang lại hiệu quả về kinh tế – xã hội mà còn về môi trường.

2. Dấu hiệu của tài nguyên du lịch

Đặc điểm giống nhau của tài nguyên du lịch:

Một số loại tài nguyên du lịch là đối tượng khai thác của nhiều nghề kinh tế xã hội. Tài nguyên du lịch có phạm trù lịch sử nên ngày càng có nhiều loại tài nguyên du lịch được tìm hiểu, phát hiện, tạo mới và được mang vào khai thác, sử dụng. Tài nguyên du lịch mang tính thay đổi.

Hiệu quả và mức độ khai thác tài nguyên du lịch phụ thuộc vào các yếu tố: khả năng tìm hiểu, trình độ phát triển khoa học công nghệ, nguồn tài sản quốc gia. Tài nguyên du lịch phong phú, phong phú; có các giá trị thẩm mỹ, văn hóa lịch sử, tâm linh, tiêu khiển; có sức mê hoặc với khách tham quan. Tài nguyên du lịch bao gồm các loại tài nguyên vật thể và tài nguyên phi vật thể. Tài nguyên du lịch là những loại tài nguyên có thể tái tạo được. Tài nguyên du lịch có tính sở hữu chung. Việc khai thác tài nguyên du lịch gắn chặt với vị trí địa lý.

Tài nguyên du lịch thường có tính mùa vụ và việc khai thác tài nguyên mang tính mùa vụ.

Tài nguyên du lịch mang tính diễn giải và cảm nhận.

3. Phân loại tài nguyên du lịch

Để tiến hành tìm hiểu, quản lý, bảo tồn, tôn tạo, phát triển và khai thác tài nguyên du lịch có hiệu quả theo hướng vững chắc, cần phải tiến hành phân loại tài nguyên du lịch khoa học và thích hợp.

Tổ chức Du lịch toàn cầu (UNWTO, 1997) đã xây dựng hệ thống phân loại tài nguyên du lịch thành 3 loại, 9 nhóm gồm: Loại phân phối tiềm tàng (3 nhóm: văn hóa kinh điển, tự nhiên kinh điển, vạn động); loại phân phối hiện tại (gồm 3 nhóm: đường sá, thiết bị, hình tượng tổng thể) và loại tài nguyên kỹ thuật gồm 3 nhóm tính năng: hoạt động du lịch, phương thức và tiềm lực khu vực.

Theo tư tưởng các nhà khoa học về quy hoạch du lịch của Pháp Geogvgers Cazes – Robert Lanquar Yve Raynoum trong cuốn Quy hoạch du lịch đã tư tưởng: Không tồn tại các tài nguyên tự thân du lịch mà chỉ có thể khai thác và sử dụng được trong các điều kiện kinh tế, công nghệ xác nhận. Theo các ông trong ngành nghề du lịch tài nguyên có thể phân làm 3 loại chính:

Các tài nguyên thiên nhiên như khí hậu thuận tiện cho các loại hình du lịch, địa hình, phong cảnh núi sông, thực – động vật, biển hồ,…

Các nguồn tài nguyên văn hóa – xã hội như những cuộc trình diễn văn nghệ, các liên hoan âm nhạc, các cuộc hòa nhạc, các cuộc triển lãm hội thảo quốc tế, khoa học kỹ thuật, các vật làm chứng, các đập nước hoặc máy móc hiện đại, các di sản văn hóa lịch sử, các điểm thắng cảnh.

Các nguồn tài nguyên thuộc nhóm kinh tế như: nhà máy, trung tâm kỹ thuật, các điều kiện kinh tế thuận tiện cho việc mua tài sản, dịch vụ giá tốt, có sự ưu đãi về hải quan.

Tuy phân tách tài nguyên du lịch thành 3 loại chính, nhưng khi thống kê tài nguyên du lịch Geogvgers Cazes – Robert Lanquar Yve Raynoum lại thống kê tài nguyên theo các yếu tố đã được Tổ chức Du lịch Toàn cầu xác nhận gồm: Di sản thiên nhiên, di sản nhân văn, di sản văn hóa, những công trình hạ tầng và thiết bị cho tiêu khiển và du lịch, các nguồn tài chính và kinh tế.

Và căn cứ vào nguồn gốc tạo dựng của tài nguyên, nhà khoa học Ngô Tất Hổ đã tiến hành phân loại tài nguyên du lịch gồm 3 hệ thống, 10 loại, 95 hình và 3 đẳng cấp là khu, đoạn, nguyên. Ông cho rằng 3 đẳng cấp này phản ánh độ lớn nhỏ của tài nguyên theo mấy loại hình dựa trên tính trọng yếu và quy mô của tài nguyên.

Những cách phân loại tài nguyên du lịch trên đều dựa vào những đặc tính nhất định của tài nguyên du lịch, nhưng theo em, phân loại theo nguồn gốc tạo dựng: tài nguyên du lịch tự nhiên và tài nguyên du lịch nhân văn là dễ hiểu hơn hết và trong khóa luận này em cũng sẽ ứng dụng cách phân loại này để tìm hiểu.

3.1. Tài nguyên du lịch tự nhiên

Theo Khoản 1 (Điều 13, Chương II) Luật Du Lịch Việt Nam năm 2005 quy định: “Tài nguyên du lịch tự nhiên gồm các yếu tố địa chất, địa hình, địa mạo, khí hậu, thủy văn, hệ sinh thái, cảnh quan tự nhiên đang được khai thác hoặc có thể được sử dụng phục vụ mục đích du lịch”.

* Dấu hiệu của tài nguyên du lịch tự nhiên

Nếu được quy hoạch, bảo vệ, khai thác hợp lý theo hướng vững chắc thì phần lớn các loại tài nguyên du lịch tự nhiên được xếp vào loại tài nguyên vô tận, tài nguyên có khả năng tái tạo hoặc có quá trình suy thoái chậm.

Hầu như việc khai thác tài nguyên du lịch tự nhiên chịu ràng buộc nhiều vào điều kiện thời tiết.

Một số điểm phong cảnh và du lịch dựa vào tài nguyên tự nhiên thường nằm xa các khu đông dân cư.

3.2. Tài nguyên du lịch nhân văn

Theo Khoản 2 (Điều 13, Chương II) Luật Du Lịch Việt Nam năm 2005 quy định: “Tài nguyên du lịch nhân văn gồm truyền thống văn hóa, các yếu tố văn hoá, văn nghệ dân gian, di tích lịch sử, cách mạng, khảo cổ, kiến trúc, các công trình lao động sáng tạo của con người và các di sản văn hoá vật thể, phi vật thể khác có thể được sử dụng phục vụ mục đích du lịch”.

Nếu hiểu theo nguồn gốc tạo dựng có thể hiểu tài nguyên du lịch nhân văn là tài nguyên có nguồn gốc nhân tạo do nhân loại sáng tạo ra. Tuy nhiên chỉ có những tài nguyên nhân văn có sức mê hoặc với khách tham quan và có thể khai thác phát triển du lịch để tạo ra hiệu quả xã hội, kinh tế, môi trường mới được gọi là tài nguyên du lịch nhân văn.

Tài nguyên du lịch nhân văn gồm các loại tài nguyên nhân văn vật thể như: các di tích lịch sử, các di tích lịch sử văn hóa, các công trình thời hiện đại, vật kỷ niệm, bảo vật quốc gia. Tài nguyên du lịch nhân văn phi vật thể gồm các lễ hội, nghề và làng nghề truyền thống, văn hóa văn nghệ, văn hóa ẩm thực, phong tục, tập quán, ngôn từ, chữ viết, tôn giáo, các nguồn thông tin và nguồn tri thức khoa học, kinh nghiệm sản xuất.

* Dấu hiệu của tài nguyên du lịch nhân văn

Tài nguyên du lịch nhân văn do nhân loại tạo ra nên chịu thúc đẩy của thời gian, thiên nhiên và do chính nhân loại.Vì vậy dễ bị suy thoái, phá hủy và không có khả năng tự phục hồi ngay cả khi không có sự thúc đẩy của nhân loại. Vì vậy  di tích lịch sử – văn hóa khi bị bỏ hoang cũng bị xuống cấp nhanh chóng; những giá trị văn hóa phi vật thể như những làn điệu dân ca, các vũ khúc, các lễ hội, các làng nghề truyền thống, phong tục tập quán,…khi không được bảo tồn và phát huy có hiệu quả sẽ bị mai một hoặc biến mất. Do vậy, khi khai thác tài nguyên du lịch nhân văn cho mục đích phát triển du lịch cần quan tâm đầu tư cho bảo tồn, tôn tạo thường xuyên, khoa học và có hiệu quả.

Tài nguyên du lịch nhân văn là do nhân loại sáng tạo ra nên có tính thông dụng. Ở đâu có nhân loại, ở đó có tài nguyên nhân văn. Vì vậy, các địa phương, các quốc gia đều có tài nguyên nhân văn, trong đó có nhiều loại có sức mê hoặc với khách tham quan, đã hoặc sẽ có thể sử dụng cho phát triển du lịch.

Tài nguyên du lịch nhân văn ở mỗi vùng, mỗi quốc gia thường mang những rực rỡ riêng. Do điều kiện tự nhiên và điều kiện kinh tế – xã hội là những yếu tố nuôi dưỡng tạo thành tài nguyên du lịch nhân văn ở mỗi địa phương, mỗi quốc gia không giống nhau nên tài nguyên du lịch nhân văn ở mỗi khu vực, mỗi quốc gia có giá trị rực rỡ riêng, góp phần tạo thành những sản phẩm du lịch mới lạ có sức đối đầu và mê hoặc khách tham quan riêng. Do vậy, trong quá trình khai thác, bảo tồn tài nguyên du lịch nhân văn cần coi trọng việc bảo vệ, phát huy giá trị mới lạ của tài nguyên.

Tài nguyên du lịch nhân văn thường được phân bố gần các khu dân cư, đặc biệt tập trung nhiều ở những khu vực đông dân cư. Bởi nó được sinh ra trong quá trình phát triển xã hội và là sản phẩm do nhân loại sáng tạo ra. Khác với tài nguyên du lịch tự nhiên, việc khai thác phần lớn tài nguyên du lịch nhân văn thường ít chịu ràng buộc của các hiện tượng thời tiết gây nên như mưa hay rét nên tính mùa vụ cũng không nhiều hơn so với tài nguyên du lịch tự nhiên