Phát triển du lịch bền vững – phát triển du lịch bền vững

Du lịch giữ vai trò trọng yếu ở mọi cấp độ, từ toàn thế giới đến quốc gia và tới từng địa phương, vậy vấn đề đưa ra là làm thế nào để tiếp tục tái tạo và bảo tồn môi trường tự nhiên hay các giá trị văn hóa lâu đời khi phát triển du lịch? Lời giải là “nguyên tắc phát triển bền vững”.

Xu thế phát triển vững bền

Du lịch là một trong những nghề lớn nhất, không ngừng phát triển và tác động tới sự tăng trưởng rộng khắp các ngành nghề kinh tế, xã hội và văn hóa. Có thể nhận thấy điều này thông qua con số thống kê về số lượng các chuyến du lịch thực hiện mỗi năm trước khi COVID-19 xuất hiện đã vượt qua dân số toàn cầu. Năm 2019 lượng khách du lịch quốc tế vượt 1,5 tỷ lượt, và dự kiến sẽ lên tới 1,8 tỷ lượt vào 2030. Tuy nhiên, khi du lịch phát triển chứa đựng tiềm tàng mối đe doạ đến các sinh cảnh sống, xáo trộn đời sống hoang dại, thúc đẩy đến chất lượng nước và đe doạ cộng đồng địa phương do việc phát triển quá mức, dễ phá vỡ các giá trị văn hoá địa phương. Do đó, các quốc gia và các vùng cần lập mưu hoạch một cách thận trọng theo hướng du lịch vững bền để mang những lợi nhuận đến cho cộng đồng địa phương, tôn trọng văn hoá địa phương, bảo tồn nguồn lợi tự nhiên, nguồn lợi trực tiếp được mang đến cho cộng đồng địa phương.

Du lịch vững bền tìm cách duy trì số lượng, chất lượng và năng suất của cả hệ thống tài nguyên thiên nhiên và loài người theo thời gian, đồng thời tôn trọng và thích ứng với các động lực của hệ thống đó. Theo Tổ chức Du lịch Toàn cầu của Liên hợp quốc, du lịch vững bền là du lịch thỏa mãn nhu cầu của khách du lịch hiện tại và các khu vực tiếp nhận đồng thời bảo vệ và nâng cao thời cơ cho tương lai. Mục tiêu là duy trì các lợi thế kinh tế và xã hội khi phát triển du lịch đồng thời giảm thiểu bất kỳ thúc đẩy không muốn nào đến môi trường tự nhiên, lịch sử, văn hóa xã hội tại địa phận liên quan.

Trong một tìm hiểu 2020 mới đây của Booking.com thực hiện với 29.000 khách du lịch trên 30 quốc gia, bao gồm cả Việt Nam cho thấy, cam kết hướng tới vững bền trong sinh hoạt mỗi ngày của khách du lịch cũng nhất quán với ý định của họ cho các chuyến du lịch sau này. Theo đó, 100% khách du lịch Việt trả lời rằng, trong năm tới, họ muốn lưu trú tại những nơi cam kết với du lịch vững bền; 88% khách du lịch Việt muốn giảm rác thải tổng hợp, 86% muốn giảm mức tiêu thụ năng lượng; 81% muốn sử dụng loại hình giao thông thân thiện với môi trường hơn như đi bộ, xe đạp hoặc phương tiện công cộng thay vì taxi hay thuê xe; 84% khách du lịch Việt muốn có những trải nghiệm chân thực, mang nét đặc trưng văn hóa địa phương; 93% tin rằng việc nâng cao nhận thức về văn hóa cũng như việc bảo tồn di sản.(3)

Trụ cột phát triển du lịch vững bền

Phép tắc phát triển vững bền trong du lịch thiết lập sự thăng bằng thích hợp giữa các khía cạnh môi trường, kinh tế và văn hóa xã hội, đóng vai trò trọng yếu trong việc bảo tồn phong phú sinh học. Trong quá trình vận hành, tính vững bền trổ tài ở khía cạnh hướng tới giảm thiểu thúc đẩy so với môi trường và văn hóa địa phương, đồng thời góp phần tạo ra thu nhập, việc làm và bảo tồn các hệ sinh thái tại đó.

Đồng thời, du lịch vững bền phân phối các động lực kinh tế trọng yếu để bảo vệ môi trường sống. Nguồn thu từ khách du lịch thường được chuyển trở lại các chương trình bảo tồn thiên nhiên hoặc nâng cao năng lực cho cộng đồng địa phương để quản lý các khu bảo tồn. Hơn nữa, du lịch có thể là một phương tiện trọng yếu trong việc nâng cao nhận thức và xúc tiến thay đổi hành vi tích cực so với việc bảo tồn phong phú sinh học trong số hàng triệu người đi du lịch trên toàn thế giới mỗi năm. Tuy nhiên, xây dựng nghề du lịch vững bền vẫn đang là mục tiêu của nhiều quốc gia, đặc biệt tại các nước đang phát triển nơi mà cấp độ hiện tại đa phần là du lịch đại chúng.

Du lịch vững bền khác với du lịch đại chúng như vậy nào?

Du lịch đại chúng thường chỉ nhắm tới mục tiêu duy nhất là lợi nhuận của bên tổ chức, không có mục tiêu cho việc nâng cao công tác bảo tồn hoặc mang lại những lợi nhuận cho cộng đồng địa phương và có thể phá huỷ nhanh chóng các môi trường nhạy cảm. Ví dụ, với những vùng biển cần được bảo tồn, thì các hoạt động du lịch đại chúng tại đó có thể mang đến những thúc đẩy xấu do việc thiếu plan và quản lý hiệu quả. Khai thác nhiều năm có thể phá huỷ hoặc làm thay đổi một cách không thể nhận thấy được các nguồn lợi và văn hoá mà chính những chuyến du lịch đại chúng này phụ thuộc vào. Du lịch đại chúng không phân phối nguồn quỹ tài trợ cho cả các chương trình bảo tồn lẫn cộng đồng địa phương bảo vệ vùng tránh khỏi những hoạt động và phát triển mà có thể gây hại đến cảnh đẹp tự nhiên của vùng. Những thời cơ và các đe doạ thúc đẩy tới môi trường và văn hóa xã hội có thể chỉ được điều khiển thông qua các plan được lập ra và quản lý cảnh giác của du lịch vững bền.

Du lịch vững bền thì được lập mưu hoạch đa mục đích: lợi tức, môi trường và cộng đồng ngay từ khi khởi đầu, nhằm mang lại những lợi nhuận cho cộng đồng địa phương, tôn trọng văn hoá, bảo tồn nguồn lợi tự nhiên, hướng dẫn khách du lịch và cả cộng đồng địa phương. Trong plan này thường có sự tham gia của các bên liên quan, hướng tới địa phương nơi khách du lịch sẽ tới. Các bên liên quan bao gồm các thành viên cộng đồng địa phương, chính quyền, tổ chức phi chính phủ cũng như nghề du lịch, khách du lịch và nhiều nhóm khác. Toàn bộ cần phối hợp để tạo ra các tổ chức kinh doanh về du lịch vững bền nhằm mang lại các lợi nhuận địa phương và khả thi về mặt kinh tế. Đặc biệt các nguồn lợi tự nhiên, các giá trị văn hoá của vùng sẽ được bảo vệ để giảm thiểu các thúc đẩy xấu của du lịch, đồng thời còn đóng góp vào công tác bảo tồn và sức khoẻ của cộng đồng về cả mặt kinh tế và xã hội.

Thân thiện, bảo vệ môi trường

Du lịch có mối quan hệ đặc biệt, hai chiều với môi trường. Chất lượng của môi trường là yếu tố thiết yếu cho sự thành công của du lịch, vì đây thường là yếu tố thu hút mọi người đến thăm một vị trí và thuyết phục họ quay trở lại. Do đó, phép tắc của du lịch vững bền là giảm thiểu các thúc đẩy đến môi trường (động thực vật, các sinh cảnh sống, nguồn lợi sống, sử dụng năng lượng và ô nhiễm,…) đồng thời có những thúc đẩy góp phần làm tăng tính phong phú sinh học, bảo tồn khung cảnh,… thông qua việc quản lý vùng, bảo tồn và nâng cấp di sản, giảm ô nhiễm do rác thải, tăng cường tìm hiểu phương án khoa học để bảo vệ môi trường.

Tại châu Âu, nơi du lịch là nghề kinh tế lớn thứ ba với uớc tính số lao động là 17 triệu người và đóng góp gần 10% tổng sản phẩm quốc nội của EU thì đơn vị Môi trường Châu Âu đã tiến hành xây dựng cơ chế giải trình về mối quan hệ du lịch và môi trường, với hệ thống chỉ số du lịch Châu Âu về quản lý nơi đến vững bền (ETIS), được phát triển như một phần hành động của EU xúc tiến du lịch vững bền.

Theo Giải trình Năng lực đối đầu du lịch toàn thế giới năm 2017, nhiều chỉ số liên quan đến môi trường của Việt Nam đạt mức thấp như mức độ vững bền về môi trường xếp hạng 129/136, mức độ chất thải hạng 128/136, tình trạng phá rừng hạng 103/136, hạn chế về xử lý nước thải hạng 107/136,…)(1). Hiện tại 2021, Việt Nam đang triển khai nhiều mô hình, ý tưởng nhằm nâng cao nhận thức về công tác bảo vệ môi trường trong hoạt động du lịch. Trong số đó, bước đổi mới trọng yếu là gắn trách nhiệm của chính quyền địa phương trong cải tổ môi trường du lịch; xây dựng chương trình tuyên truyền, giáo dục văn hóa ứng xử của cộng đồng dân cư so với khách du lịch và bảo vệ tài nguyên môi trường du lịch; ứng dụng công nghệ xanh, công nghệ sạch trong các khách sạn, khu du lịch.

Điển hình có thể nói tới vùng biển Cù Lao Chàm, xã Tân Hiệp, Tp Hội An, tỉnh Quảng Nam. Với diện tích khoảng 15 km2, Cù Lao Chàm không chỉ là nơi bảo tồn nhiều loài động thực vật quý hiếm, mà đang là một di tích văn hóa lịch sử gắn với sự phát triển của thương cảng Hội An trước đó. Sau 10 năm bảo tồn và phát triển, hệ sinh thái của khu dự trữ sinh quyển toàn cầu Cù Lao Chàm được phục hồi tương đối nguyên vẹn và trở thành nơi đến mê hoặc trên bản đồ du lịch Quảng Nam và khu vực miền Trung nước ta. Năm 2019 đã đánh dấu mốc 10 năm kể từ ngày Cù Lao Chàm chính thức được UNESCO thừa nhận là Khu dự trữ sinh quyển Toàn cầu.

Bảo tồn và nâng cao giá trị văn hoá – xã hội

Du lịch vững bền không gây tổn hại đến các cấu trúc xã hội hoặc văn hoá của cộng đồng mà là chất xúc tác nâng cao giá trị văn hoá và truyền thống địa phương. Du lịch vững bền khuyến khích các bên liên quan (các cá nhân, cộng đồng, công ty du học du lịch, và quản lý chính quyền) tham gia trong toàn bộ các thời kỳ của việc lập mưu hoạch, phát triển và giám sát, giáo dục các bên liên quan về vai trò của họ. Sự tham gia đầy đủ sẽ đảm bảo việc phân bố lợi nhuận và ngân sách du lịch công bình với mỗi bên.

Hoạt động du lịch phát triển kéo theo sự mở rộng giao lưu kinh tế văn hoá giữa các vùng, miền và với quốc tế, góp phần giáo dục truyền thống, huấn luyện tri thức và tập luyện, bồi dưỡng thể chất, trí não cho mọi tầng lớp dân cư.

Kinh doanh du lịch giúp tạo ra các nguồn kinh phí để bảo tồn, nâng cao giá trị và khôi phục các di sản thiết kế, văn nghệ, vật thể và phi vật thể, văn hóa, thủ công mỹ nghệ, trang phục, phong tục truyền thống,… Tuy nhiên, có nhiều thách thức trong việc gìn giữ các di sản. Ví dụ : văn hóa đặc rực rỡ của các dân tộc thiểu số dễ bị thay đổi do tiếp xúc với các nền văn hóa xa lạ, do xu thế thị trường hóa các hoạt động văn hóa, do tranh chấp nảy sinh khi phát triển du lịch hoặc do tương phản về lối sống. Hay các di sản văn hóa, lịch sử, khảo cổ thường được xây dựng bằng các vật liệu đất nung như di tích Mỹ Sơn – Quảng Nam khó bảo tồn nguyên vẹn do thúc đẩy của khí hậu nhiệt đới gió mùa ở Việt Nam. Do đó, nhu cầu bảo tồn di sản vững bền ngày càng cấp thiết hơn.

Phát triển kinh tế

Du lịch vững bền đóng góp về mặt kinh tế cho cộng đồng và tạo ra số lượng lớn công ăn việc làm ổn định cho địa phương cũng như rất nhiều các bên liên quan. Việc thực hiện kinh doanh du lịch phong phú sẽ không được phép phá huỷ các nguồn lợi tự nhiên, văn hoá và kinh tế mà có thể tăng cường việc bảo tồn nguồn lợi tự nhiên, đánh giá chát giá trị văn hoá và mang lợi tức đến cho cộng đồng cũng như cho chính các doanh nghiệp tổ chức.

Có thể thấy phát triển du lịch vững bền mang lại nhiều lợi nhuận lớn như góp phần tăng trưởng kinh tế (dịch chuyển cơ cấu kinh tế, xuất khẩu tại chỗ); tạo thêm việc làm, tăng thu nhập cho một phòng ban cộng đồng dân cư địa phương; góp phần cải tổ điều kiện về hạ tầng và dịch vụ xã hội cho địa phương (y tế, thông tin, vui chơi tiêu khiển), …

Hình dưới đây cho thấy nghề du lịch tại 10 quốc gia có tỷ lệ đóng góp vào GDP cao nhất năm 2019, lên tới gần 10 % so với Mỹ và hơn 8% với% với Trung Quốc – những nước hàng đầu trong phát triển du lịch vững bền.(2)

Tỷ lệ đóng góp trực tiếp của du lịch vào GDP của Việt Nam cũng ngày càng tăng, từ 6,3% năm 2015 lên 9,2% vào 2019.(1)

Du lịch phát triển đã góp phần tăng tỷ trọng của nghề du lịch trong khu vực dịch vụ. Ở đâu du lịch phát triển, ở đó diện mạo đô thị, nông thôn được chỉnh trang, sạch đẹp hơn, đời sống nhân dân được cải tổ rõ rệt như Sa Pa (Lào Cai), Hạ Long (Quảng Ninh), Cát Bà (Hải Phòng), Sầm Sơn (Thanh Hóa), Cửa Lò (Nghệ An), Huế (Thừa Thiên-Huế), Đà Nẵng, Hội An (Quảng Nam), Nha Trang (Khánh Hòa), Mũi Né (Phan Thiết), khu vực đồng bằng sông Cửu Long và nhiều địa phương khác. Các nghề thương mại, nông nghiệp, thuỷ sản, giao thông, xây dựng, viễn thông… nhờ phát triển du lịch mà những năm qua đã có thêm động lực phát triển, góp phần thay đổi diện mạo của nền kinh tế – xã hội Việt Nam.

Tóm lại, du lịch vững bền là một quá trình liên tục đòi hỏi phải theo dõi liên tục các thúc đẩy của nó, nhằm thỏa mãn hài hòa cả 3 tiêu chuẩn :

• Sử dụng tối ưu tài nguyên môi trường là chìa khóa cho phát triển du lịch, qua đó duy trì các quá trình sinh thái và giúp bảo tồn phong phú và di sản thiên nhiên.
• Tôn trọng tính xác thực về văn hóa – xã hội của cộng đồng địa phương, nhằm bảo tồn di sản văn hóa và các giá trị truyền thống của họ, hiểu biết và gìn giữ sự khác biệt giữa các nền văn hóa.
• Đảm bảo các hoạt động kinh tế lâu dài, khả thi, nhằm phân phối các lợi nhuận kinh tế – xã hội công bình cho toàn bộ các bên liên quan, bao gồm các thời cơ việc làm và thu nhập cũng như các dịch vụ xã hội cho cộng đồng địa phương (UNEP, 2006).

Nguồn tham khảo:
(1) Vietnamtourism. 2020 Vận tốc tăng trưởng khách cao, đóng góp trọng yếu vào phát triển kinh tế – xã hội
(2) Visualcapitalist. 2020 Visualizing the Countries Most Reliant on Tourism
(3) Booking.com Giải trình Thường niên về Du lịch Kiên cố