Vườn Quốc gia Hoàng Liên – vườn quốc gia hoàng liên

Nằm ở độ cao từ 1.000-3000m so với mặt biển trên dãy Hoàng Liên Sơn thuộc địa phận các huyện Than Uyên, Phong Thổ tỉnh Lai Châu và Sa Pa của tỉnh Lào Cai, Vườn Quốc gia Hoàng Liên  được thành lập năm 2002. Trước khi được thừa nhận là vườn quốc gia, khu vực này là một khu bảo tồn thiên nhiên mang tên Khu Bảo tồn Thiên nhiên Hoàng Liên-Sa Pa từ năm 1996. Vườn Quốc gia Hoàng Liên được thành lập theo Quyết định số 90/2002/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 12 tháng 7 năm 2002, về việc chuyển Khu Bảo tồn Thiên nhiên Hoàng Liên-Sa Pa thành Vườn Quốc gia Hoàng Liên.

Vườn Quốc gia Hoàng Liên được chọn là một Trung tâm phong phú của các loài thực vật trong Chương trình Bảo tồn các loài thực vật của Hiệp hội Bảo vệ Thiên nhiên Toàn cầu (IUCN). Vườn cũng được Quỹ Môi trường toàn thị trường quốc tế được xếp vào loại 𝓐, thượng hạng nhất về giá trị phong phú sinh học của Việt Nam.

Tổng diện tích phần lõi của vườn gồm 29.845ha, trong đó phân khu bảo vệ nghiêm ngặt chiếm 11.875ha, phân khu phục phục sinh thái chiếm 17.900ha và phân khu dịch vụ hành chính gồm 70ha. Vùng lõi của vườn nằm trọn trong các xã San Sả Hồ, Lao Chải, Tả Van, Bản Hồ thuộc huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai và một phần thuộc các xã Mường Khoa, Thân Thuộc huyện Than Uyên. Vùng đệm của vườn có tổng diện tích là 38.724ha, bao gồm thị xã Sa Pa và một số xã thuộc hai huyện Sa Pa, Văn Bàn tỉnh Lào Cai, và 2 xã thuộc huyện Phong Thổ tỉnh Lai Châu. Trong khu vực có 6 dân tộc sinh sống, trong đó dân tộc Dao và Н’Mông chiếm đa số.

Vườn có hệ động vật, thực vật phong phú, phong phú trong đó có nhiều loài quý hiếm và nhiều sinh cảnh đặc hữu. Về thực vật, Vườn Quốc gia Hoàng Liên có 2.024 loài thuộc 200 họ, trong đó có 66 loài trong sách đỏ Việt Nam, 32 loài quý hiếm, 11 loài có rủi ro tuyệt chủng như bách xanh, thiết sam, thông tre, thông đỏ, đinh tùng, dẻ tùng 𝒱.𝒱. Có tới trên 700 loài cây được dùng làm thuốc, trong đó có những cây thảo dược được khai thác và mang vào sử dụng từ lâu như thiên niên kiện, đương quy, thục địa, đỗ trọng, hoàng liên chân chim, đỗ quyên, kim giao, thảo quả 𝒱.𝒱. Này là chưa kể còn trên 2.500 loài lấy được mẫu tiêu bản nhưng chưa xác nhận được tên họ của cây. Tại đây người ta còn tìm thấy loài nấm cổ linh chi trong đó có những tai nấm nặng trên 6 kg. Số lượng các loài thực vật đặc hữu chiếm tới 25% các loài thực vật đặc hữu tại Việt Nam, khiến Vườn Quốc gia Hoàng Liên sở hữu kho tàng gen cây rừng quý hiếm vị trí đầu tiên trong các vườn quốc gia Việt Nam. Vườn sở hữu ba loài cây đặc biệt quý hiếm là loài bách xanh, phân bố tại vùng núi đá vôi xã Bản Hồ, huyện Sa Pa, mọc rải rác trên diện tích 30ha nhưng hiện chỉ còn không đến 10 cây có đường kính thân cây từ 20–30 cm, cao trên 20m. Loài thông đỏ chỉ còn 3 cá thể được tìm thấy tại xã Sa Pả huyện Sa Pa, sống ở độ cao trên 2.000m. Loài vân sam Hoàng Liên (sam lạnh) mọc ở độ cao 2.700m, cây cao từ 18-20m, có đường kính gốc từ 50-80 cm, phân bố trong vùng lõi vườn quốc gia với diện tích khoảng 400-500 ha. Ba loại cây quý hiếm này nay đang được Quỹ Quốc tế về Bảo vệ Thiên nhiên (WWF) và Chương trình Đông Dương lời khuyên cần phải có biện pháp bảo tồn, nhân giống vì đứng trước rủi ro tuyệt chủng cao.

Phong phú các loài sâu bọ thủy sinh ở Vườn Quốc gia Hoàng Liên. Ảnh: TL

Về động vật, tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên có 66 loài thú trong đó có 16 loài nằm trong Sách đỏ Việt Nam. Bên cạnh những loài thân thuộc như sóc cất cánh, mèo rừng, sơn dương, vượn đen, là những loài có rủi ro tuyệt chủng như vượn đen tuyền, hồng hoàng, cheo cheo, voọc bạc má; chim có 347 loài trong đó có những loài quý hiếm như đại bàng đốm to, trĩ mào đỏ, chim hét mỏ vàng; động vật lưỡng cư có 41 loài; bò sát với 61 loài. Vườn bảo tồn nguồn gen của một nửa loài ếch nhái có ở Việt Nam, trong đó có loài ếch gai rất hiếm vừa được phát hiện.

Với hệ sinh thái rừng phong phú như vậy, Vườn Quốc gia Hoàng Liên được nhìn nhận là một trong những trung tâm phong phú sinh học vị trí đầu tiên nước ta. Đặc biệt, nơi đây còn bảo tồn, lưu giữ nhiều nét đẹp văn hóa truyền thống của cộng đồng các dân tộc sống trong vùng lõi và vùng đệm của Vườn Quốc gia; này là các hoạt động ca múa nhạc của người Mông, Dao, Giáy với những nhạc cụ như: khèn, sáo, kèn, đàn mô; các thiết kế nhà ở của người dân tộc như: Người Mông ở trên cao, nền nhà thường thấp hơn và kín gió, nguyên liệu làm nhà hầu hết bằng gỗ, nhà của người Tày ở vùng thấp nên thường là thiết kế nhà sàn, mái lợp bằng cỏ tranh hay rơm rạ, ngày nay đã được thay bằng ngói.

Tuy nhiên, do sự nở rộ của du lịch và các hoạt động khai thác lâm thổ sản của người dân, Vườn Quốc gia Hoàng Liên đứng trước rủi ro bị xâm hại, biến thành bãi rác do nhiều khách tham quan tự phát cây mở lối đi, hạ trại, đốt lửa, xả rác, mặc sức chặt cây tỉa cành. Giải trình của Ủy ban Nhân dân huyện Sa Pa cho biết hiện tại diện tích rừng nguyên sinh trong Vườn Quốc gia Hoàng Liên chỉ còn khoảng 30%, vận tốc suy thoái rừng đang tăng nhanh, trong đó có nguyên nhân can thiệp khá sâu và không có plan của nhân loại. Từ năm 2003 trở lại đây, Ban Quản lý Vườn Quốc gia Hoàng Liên đã ký kết với các hộ dân trong vùng tham gia bảo vệ và phát triển vườn. Đến thời điểm giữa quý 2 năm 2004 đã có trên 300 hộ dân ở 6 xã vùng đệm và các trưởng thôn bản, các trưởng dòng tộc ký cam kết tham gia bảo vệ rừng và thú rừng[4]; phát triển du lịch khung cảnh sinh thái nhưng không xâm hại đến rừng, không vứt rác thải, hoá chất gây thúc đẩy xấu đến môi trường sinh thái của vườn

Đến với Vườn Quốc gia Hoàng Liên, là khách tham quan đến với môi trường du lịch sinh thái mê hoặc. Tại đây; khách tham quan sẽ cảm thu được khoảnh khắc giao mùa xuân – hạ – thu – đông chỉ trong vòng 1 tiếng đồng hồ, nhưng có vẻ ấn tượng nhất vẫn là cảm nghĩ được ngủ lại qua đêm trên lưng chừng núi để hòa mình vào thiên nhiên nguy nga của dãy Hoàng Liên Sơn, nghe tiếng suối chảy róc rách, tiếng thác chảy ào ào…

Không những thế, khách tham quan cũng có thể tham gia kế hoạch du lịch bản làng: đến và nghỉ luôn tận nhà của người dân tộc, khách tham quan sẽ cùng chủ nhà làm những công việc trong nhà, buổi tối tập trung tận nhà văn hóa cộng đồng để giao lưu văn hóa – văn nghệ. Khách du lịch cũng có thể cùng người dân nơi đây chơi các môn thể thao truyền thống như: đẩy gậy, bắn cung, kéo co, đi cà kheo… hay đi tham quan bản làng, cối giã gạo, các khu ruộng lan can, các nương chàm… của người dân tộc. Đặc biệt, nơi đây còn diễn ra Giải leo núi “Chinh phục đỉnh Phan Si Păng” với qui mô cấp quốc gia cho các vận khích lệ trong và ngoài nước. Việc tổ chức Giải nhằm mục đích giới thiệu đến đồng bọn trong nước và quốc tế về dãy núi Hoàng Liên Sơn có đỉnh Phan Si Păng – nóc nhà Đông Dương, giới thiệu về Khu du lịch Sa Pa và Vườn Quốc gia Hoàng Liên – Vườn Di sản ASEAN.

Mạnh Hà