Đột quỵ: Nguyên nhân, chẩn đoán và cách phòng ngừa – nguyên nhân gây đột quỵ

Tại Việt Nam, mỗi năm ghi nhận hơn 200.000 ca bị đột quỵ. Đáng lo ngại hơn, rủi ro đột quỵ đang có xu thế trẻ hóa, bệnh thậm chí xuất hiện ở cả những người độ tuổi 20, 30.

1. Đột quỵ là bệnh gì?

Đột quỵ (stroke) thường hay gọi là tai biến mạch máu não thường xảy ra đột ngột khi nguồn máu phân phối cho não bị tắc nghẽn, gián đoạn hoặc suy giảm. Khi đó, não bị thiếu oxy, dinh dưỡng và các tế bào não khởi đầu chết trong vòng vài phút. Người bị đột quỵ có rủi ro tử vong cao nếu không được phát hiện và cấp cứu kịp thời. Đây là một trong những bệnh lý thần kinh nguy hiểm và thông dụng nhất.

2. Các loại đột quỵ

Có thể phân loại đột quỵ thành các nhóm (1):

2.1. Đột quỵ do thiếu máu cục bộ

Thiếu máu cục bộ dẫn theo đột quỵ xảy ra do tình trạng tắc nghẽn trong động mạch. Theo thống kê, hiện tại có đến khoảng 85% các ca bệnh đột quỵ thuộc nhóm này. Tuy nhiên, có nhiều trường hợp vẫn chưa tìm thấy nguyên nhân chuẩn xác dẫn theo tình trạng này.

Một trong những nguyên nhân đột quỵ thông dụng tiếp theo là do huyết khối các mảng xơ vữa bên trong thành mạch có thể tiến triển gây hẹp dần lòng mạch. Các tổn thương này có thể dẫn theo sự kết tập dị thường của tiểu cầu tại vị trí hẹp, làm lòng mạch bị tắc nghẽn hoàn toàn. Hậu quả là một phần não bị thiếu máu nuôi, dẫn theo đột quỵ do thiếu máu tại chỗ.

2.2. Đột quỵ do xuất huyết não 

Tình trạng xuất huyết (chảy máu) não, là do vỡ mạch máu não làm chảy máu vào nhu mô não, khoang dưới nhện hay não thất. Có khoảng 15% các trường hợp bệnh đột quỵ hiện tại là do xuất huyết não.

3. Dấu hiệu đột quỵ

Nhiều nước trên toàn cầu hiện mang ra chữ “FAST” (2) để phổ cập các dấu hiệu của đột quỵ. “FAST” có nghĩa là nhanh (phản ứng tức thời), đồng thời là chữ viết tắt của Face (khuôn mặt), Arm (tay), Speech (lời nói) và Time (thời gian).

• Khuôn mặt: Dấu hiệu dễ nhìn thấy là mặt người bệnh bị méo. Nếu nghi ngờ hãy yêu cầu người bệnh cười vì méo có thể rõ hơn. 

• Tay: Tay bị liệt, cũng có thể có diễn tiến từ từ như tê một bên tay, vẫn điều khiển được tay nhưng kém chuẩn xác. Ngoài tay còn tồn tại một số dấu hiệu ở chân như nhấc chân không lên, đi rớt dép,….

• Lời nói: Rõ nhất là một số người đột quỵ bị “á khẩu” hay nói đớ.

• Thời gian: Mang người bệnh trạm xá khám ngay khi ghi nhận những dấu hiệu vừa kể.

Ngoài ra có những triệu chứng ở người bị đột quỵ có thể nói đến như:

• Lẫn lộn, sảng, mê man;

• Thị lực giảm sút, hoa mắt;

• Chóng mắt, người mất thăng bằng, không thể đứng vững;

• Đau đầu;

• Buồn nôn, nôn ói,….

4. Nguyên nhân đột quỵ

Hai nguyên nhân đa phần gây nên hiện tượng đột quỵ là do thiếu máu cục bộ (tắc nghẽn động mạch) hoặc do xuất huyết não (mạch máu bị vỡ).

Các yếu tố rủi ro bao gồm:

• Người bị các bệnh lý tim mạch như hở van tim, rung tâm nhĩ, nhịp tim không đều, suy tim ,…;

• Người bị tăng huyết áp

• Người bị tiểu đường

• Người bị rối loạn Lipid máu;

• Tiền sử cá nhân hoặc gia đình đã từng

  bị đột quỵ

  , thiếu máu não thoáng qua hoặc bệnh tim;

• Lạm dụng các chất kích thích như uống nhiều rượu, sử dụng ma túy;

• Người hút thuốc lá lá chủ động hoặc hít phải khói thuốc lá thụ động, gặp tình trạng khói thuốc lá dẫn theo mỡ tích tụ trong động mạch, tăng rủi ro máu đông;

• Người thừa cân, béo phì, ít vận động tập thể dục;

• Cơ chế ăn uống không hợp lý, lượng Cholesterol cao;

• Về tuổi tác, người trong nhóm tuổi từ 55 tuổi trở lên có rủi ro cao hơn;

• Phụ nữ có rủi ro

  bị đột quỵ

  thấp hơn so với nam giới;

• Việc sử dụng thuốc tránh thai hay các liệu pháp điều chỉnh hormone, thay đổi nội tiết tố cũng làm tăng rủi ro gây bệnh.

5. Ai dễ có rủi ro đột quỵ?

Các nhóm đối tượng dễ có rủi ro bị đột quỵ cao hơn người bình thường bao gồm:

• Ít vận động, ít tập thể dục thể thao tập luyện sức khỏe;

• Thường xuyên hút thuốc lá lá hoặc tiếp xúc với khói thuốc lá;

• Ít ăn rau xanh nhưng thường xuyên dùng đồ ăn có hàm lượng chất béo, dầu mỡ cao;

• Nam giới và cả phụ nữ khi bước qua tuổi trung niên;

• Gia đình từng có người

  bị đột quỵ;

• Đang mắc hoặc đang điều trị các bệnh lý tim mạch, tăng huyết áp;

• Người bị tiểu đường;

• Người thừa cân, béo phì.

6. Phương pháp chẩn đoán đột quỵ

Đột quỵ thường niên một cách đột ngột, nhanh chóng nhưng để lại hậu quả nặng nề. Do đó, người bệnh cần được mang đến trạm xá để được can thiệp càng sớm càng tốt, kể từ khi có những dấu hiệu bệnh trước nhất. 

1. Bệnh sử

• Khởi phát đột ngột;

• Yếu liệt nửa người;

• Méo miệng, nói đớ,…

2. Lâm sàng

• Liệt VII trung ương, nói khó;

• Triệu chứng liệt nửa người;

• Tê hay dị cảm tay và chân cùng bên;

• Rối loạn từ ngữ;

• Rối loạn thị giác;

• Đau đầu, chóng mặt;

• Rối loạn tri giác: Ngủ gà, lơ mơ, mê man.

3. Xác minh cận lâm sàng

• Xét nghiệm công thức máu, đông máu toàn thể, đường huyết, điện giải đồ máu, tính năng thận, men gan, men tim, bilan Lipid máu.

• Đo điện tâm đồ.

• Ҳ- quang ngực thẳng.

• Chụp điện toán cắt lớp sọ não (CT scan) không cản quang: Có thể thực hiện nhanh, phân biệt rõ giữa đột quỵ xuất huyết não với thiếu máu não cục bộ cấp.

• Chụp CT scan mạch máu não với thuốc cản quang (CTA): Giúp thăm dò hình ảnh của toàn thể động mạch não nhằm phát hiện các dị thường như: Hẹp, phình mạch hay bóc tách mạch nội sọ và ngoài sọ.

• Chụp cộng hưởng từ não (MRI).

• Khi nghi ngờ nhồi máu não tuần hoàn sau.

• Khi CT scan não không ghi nhận tổn thương hoặc hình ảnh tổn thương không tương xứng với lâm sàng.

• Siêu âm động mạch cảnh: Xác nhận tình trạng tắc, hẹp động mạch cảnh và động mạch đốt sống đoạn ngoài sọ.

• Siêu âm tim để tìm dị thường tại tim có thể là nguyên nhân gây ra đột quy.

• Siêu âm Doppler xuyên sọ (TCD): Xác nhận các tình trạng hẹp, tắc mạch máu hoặc tái thông tại các mạch máu lớn trong sọ.

7. Di chứng của bệnh đột quỵ

Đột quỵ có thể dẫn theo tử vong hoặc nếu may mắn sống sót cũng để lại nhiều di chứng nặng nề so với người bệnh. Tùy thuộc thời gian người bị đột quỵ được phát hiện, mang vào trạm xá và điều trị mà mức độ tổn thương hệ thần kinh sẽ khác nhau. 

Khi bị đột quỵ, càng chậm trễ trong việc điều trị cấp cứu thì hệ thần kinh càng bị tổn hại nặng nề, gây nên hậu quả nghiêm trọng, thời gian phục hồi lâu và thậm chí là không thể phục hồi. Thông thường, phải mất tối thiểu 30 ngày để người bị tai biến mạch máu não có thể phục hồi. Thậm chí, trong một số trường hợp, di chứng có thể gây tổn thương vĩnh viễn.

Một số di chứng thường gặp sau thời điểm bị đột quỵ bao gồm:

• Bị liệt (1 tay, 1 tay hoặc hết tứ chi);

• Khả năng vận động yếu, khó động đậy tay chân;

• Mất từ ngữ, nói  ngọng, gặp khó khăn trong giao tiếp;

• Gặp các vấn đề thị giác;

• Các vấn đề tâm lý như trầm cảm, rối loạn xúc cảm,…;

• Trường hợp nặng sẽ dẫn theo tử vong hoặc sống thực vật.

8. Cách điều trị đột quỵ

Nhìn chung, mục đích chính của việc điều trị tai biến mạch máu não là giảm tỷ lệ tử vong, hạn chế tối đa các di chứng nghiêm trọng và lâu dài. Phép tắc chung khi điều trị các trường hợp đột quỵ chính là: Điều trị cấp cứu, nhanh chóng và chuẩn xác, hạn chế ổ tổn thương lan rộng, tối ưu hóa tình trạng thần kinh, đảm bảo tưới máu não, phòng ngừa các di chứng có thể xảy ra, giúp người bệnh phục hồi tính năng và phòng ngừa tối đa rủi ro tái phát bệnh đột quỵ.

Tùy thuộc nguyên nhân đột quỵ là do chảy máu não hay nhồi máu não mà hình thức điều trị đột quỵ có thể khác nhau. 

9. Cần làm gì khi phát hiện người đang bị đột quỵ?

Hướng dẫn sơ cứu cho người bị tai biến mạch máu não:

• Gọi xe cấp cứu ngay mau chóng;

• Tuyệt đối giữ cho người bệnh không bị té ngã;

• Không tự ý điều trị như đánh gió, bấm huyệt, châm cứu, cho người bệnh uống thuốc huyết áp hay bất kỳ loại thuốc nào;

• Theo dõi các dấu hiệu của người bệnh như co giật, méo miệng, nôn ói, chóng mặt, mất thăng bằng, loạn trí,…;

• Để bảo vệ đường thở, nên đặt người bệnh nằm nghiêng và không cho người bệnh ăn uống gì.

10. Cách phòng ngừa đột quỵ

Nhằm ngăn ngừa rủi ro bị tai biến mạch máu não, cần phải có lối sống và thói quen ăn uống khoa học:

• Tập thể dục thường xuyên, tối thiểu 30 phút/lần tập và duy trì 3-4 lần/tuần để tăng cường sức khỏe bản thân;

• Có cơ chế ăn uống hợp lý, không dùng nhiều đồ chiên xào, thức ăn nhanh, đồ dầu mỡ nhiều cholesterol và chất béo, thức uống có cồn, nước có ga, rượu bia,… Ăn nhiều rau xanh, trái cây, thịt trắng, hải sản, trứng, ngũ cốc và các loại đậu,…;

• Không thức khuya, ngủ đúng giờ, ngủ đủ giấc và lưu ý đến chất lượng giấc ngủ;

• Không sử dụng các chất kích thích;

• Hạn chế tắm đêm vì đây cũng là một yếu tố làm tăng

  rủi ro đột quỵ

  ;

• Xác minh sức khỏe định kỳ,

  tầm soát đột quỵ

  , nhất là lượng cholesterol và huyết áp, tim mạch, tiểu đường,…;

• Lắng nghe thể xác và tìm đến doctor chuyên môn, các nền tảng y tế uy tín khi cần được thăm khám và tư vấn.

11. Dinh dưỡng 

Khi xây dựng cơ chế dinh dưỡng để phòng ngừa đột quỵ và cơ chế dinh dưỡng phục hồi sau đột quỵ, cần lưu ý:

• Nỗ lực ăn nhiều rau củ, các loại trái cây.

• Kiểm tra thực đơn ăn, không ăn quá no dẫn theo lượng calo nạp vào tăng, hàm lượng chất béo hấp thụ cao, tăng rủi ro béo phì.

• Hạn chế ăn chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa.

• Ưu tiên các nguồn protein ít chất béo.

• Nỗ lực giảm hàm lượng natri trong mỗi thực đơn ăn.

12. Thắc mắc thường gặp về bệnh đột quỵ

1. Tắm đêm có dẫn theo đột quỵ hay không? Đột quỵ có phải do tắm khuya?

KHÔNG. Tắm đêm không phải là nguyên nhân trực tiếp gây ra đột quỵ nhưng sẽ là yếu tố xúc tác, xúc tiến gián tiếp. Do đó không nên tắm đêm, nhất là sau 23h. Bởi đây là thời điểm nhiệt độ xuống thấp nhất trong ngày, đồng thời huyết áp lên cao. Sự thay đổi nhiệt độ, trạng thái và huyết áp thể xác sẽ tác động đến sự lưu thông của máu, các mạch máu bị co lại và rất dễ gây thiếu máu não cục bộ, dẫn tới tai biến mạch máu não. 

2. Vì sao đột quỵ ngày càng trẻ hóa?

Người trẻ ngày nay với lối sống thiếu khoa học trong cơ chế ăn uống và sinh hoạt như: Uống nhiều bia rượu, hút thuốc lá, sử dụng chất kích thích, ít vận động, làm tăng rủi ro mỡ máu, béo phì, lượng cholesterol quá cao. Thêm vào đó, ngày càng nhiều bạn trẻ mắc các bệnh lý tim mạch và huyết áp cao – hai nguyên nhân hàng đầu dẫn theo đột quỵ. (3)

3. Thực hư về thử thách đứng một chân để chẩn đoán đột quỵ như vậy nào? 

Thử thách này bắt nguồn từ một tìm hiểu tại Nhật Bản vào năm 2014. Tuy nhiên, tìm hiểu này chỉ được thăm dò ở một nhóm nhỏ đối tượng trong độ tuổi trên 60 và có các bệnh lý nền như đái tháo đường, tăng huyết áp. Do đó, tìm hiểu này cùng thử thách đứng một chân để chẩn đoán đột quỵ cần được trải nghiệm lại với nhóm đối tượng phong phú và mở rộng hơn. Để có sự chẩn đoán chuẩn xác đột quỵ, người bệnh cần được thăm khám và thực hiện các xét nghiệm, chỉ định cận lâm sàng nâng cao, nhất là tầm soát các bệnh lý nền.

4. Đột quỵ có di truyền không? 

Đột quỵ không phải là một bệnh lý có tính di truyền. Tuy nhiên, những nguyên nhân dẫn theo đột quỵ như cao huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ trong máu,… thường mang yếu tố gia đình. Do đó, những gia đình có người bị đột quỵ thì người thân cũng có rủi ro mắc bệnh cao hơn.

5. Đột quỵ có cứu được không?

Theo Tổ chức У tế toàn cầu, mỗi năm có khoảng 6,5 triệu người tử vong do đột quỵ. Đây cũng là nguyên nhân gây tử vong cao thứ 2 trên toàn cầu, trung bình có 1 ca tử vong do đột quỵ sau mỗi 6 giây và cứ 6 người thì có 1 người bị đột quỵ.

Tuy nhiên, không phải trường hợp bị đột quỵ nào cũng dẫn theo tử vong. Nếu người bị đột quỵ được phát hiện và can thiệp kịp thời ngay khi có những dấu hiệu trước nhất hoặc được tầm soát, chẩn đoán để có biện pháp phòng tránh từ đầu thì có thể hạn chế rủi ro tử vong hoặc gặp các di chứng nguy hiểm.

Phương pháp hiệu quả nhất giúp ngăn ngừa tối đa các di chứng nguy hiểm của đột quỵ chính là người bệnh được phát hiện sớm và điều trị cấp cứu kịp thời. Ví dụ, tại Phòng khám Đa khoa Tâm Anh TP.HCM đang ứng dụng kỹ thuật thông mạch để điều trị cấp cứu cho người bệnh đột quỵ ngay trong “giờ vàng”, giúp tăng tỷ lệ cứu sống và hạn chế di chứng cho người bệnh. Hãy lắng nghe thể xác bạn, khi có bất kỳ dấu hiệu bất ổn nào, hãy tìm đến những doctor chuyên môn thần kinh và nơi có phương tiện kỹ thuật hiện đại để chẩn đoán và thăm khám.

Để lên lịch khám và điều trị với các Chuyên Viên đầu nghề tại Khoa Nội thần kinh, Phòng khám Đa khoa Tâm Anh, Quý khách hàng vui lòng liên hệ:

HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH

• Hà Nội:

  • 108 Hoàng Như Tiếp, Ρ.Bồ Đề, Ǫ.Long Biên, TP.Hà Nội

  • 1800 6858

    Hotline:

• TP.HCM:

  • 2B Phổ Quang, Ρ.2, Ǫ.Tân Bình, TP.Hồ Chí Minh

  • 0287 102 6789

    Hotline:

• Fanpage:

  https://www.facebook.com/benhvientamanh

• Website:

  https://tamanhhospital.vn