GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ LOÀI VOỌC CHÀ VÁ CHÂN NÂU

Chà vá chân nâu (Pygathrix nemaeus) là một loài linh trưởng đặc hữu quý hiếm và đang trong tình trạng nguy cấp tại Việt Nam. Tại Sơn Trà, Đà Nẵng hiện tại có khoảng hơn 1300 cá thể loài chà vá chân nâu đang tồn tại ngoài tự nhiên.

Voọc chà vá chân nâu được xếp hạng Nguy cấp trong Sách đỏ Nước Ta và IUCN quốc tế chỉ sinh sống tại khu vực Đông Dương. Theo điều tra và tìm hiểu tiên tiến nhất của GreenViet, Sơn Trà đang là ngôi nhà sinh sống của hơn 1.300 thành viên voọc chà vá chân nâu, và đây là quần thể lớn nhất, vững chắc và vững chắc nhất lúc bấy giờ của loài .

1. Tên gọi và phân loại học

Tên tiếng anh: Red-shanked douc langur

Bạn đang đọc: GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ LOÀI VOỌC CHÀ VÁ CHÂN NÂU

Tên la tinh ( khoa học ) : Pygathrix nemaeus
Tên tiếng việt : Có rất nhiều tên gọi khác nhau, trong đó tên được dùng thông dụng trong những văn bản, nghị định, luật của nhà nước Nước Ta là Voọc chà vá chân nâu. Ngoài ra, còn tồn tại tên khác như Chà vá chân đỏ ( tên dịch ra từ tên tiếng anh ). Ở những vùng miền khác nhau trong những tỉnh có vùng phân bổ của Voọc chà vá chân nâu thì còn tồn tại nhiều tên gọi theo vùng miền. Ví dụ như Khỉ bảy màu, Khỉ chú lính, Giáo hoàng, con giấu đầu hở đuôi, con Dọc, hoặc con Hoa … Mỗi tên gọi khác nhau đều có cách lý giải riêng của từng vùng miền và đặc trưng riêng không liên quan gì đến nhau để nhận dạng. Người dân ở xung quanh bán đảo Sơn Trà, Thành Phố Đà Nẵng thường gọi con Voọc chà vá chân nâu là con Giáo hoàng vì nó mặc bộ áo lông màu sặc sỡ và quyền quý và sang trọng. Hoặc người ta gọi Khỉ bảy màu vì nó khoác tấm áo có đến 7 sắc tố khác nhau. Hoặc ít gọi hơn là tên gọi Khỉ chú lính vì trên đầu có đội cái mũ bê rê ( dải màu đen trên trán ) và sau cuối là Giấu đầu hở đuôi vì khi nó sợ người sẽ lấy những cành lá che mặt, để thòng lòng mấy cái đuôi dài trắng mút đu mang rất dễ nhận thấy .
Loài Voọc chà vá chân nâu thuộc nhóm khỉ cựu lục địa ( Old World Monkey ), Bộ Linh Trưởng ( Primates ), Họ Khỉ ( Ceropithecidae ), và Chi chà vá ( Pygathrix ). Trong cùng chi chà vá còn tồn tại 2 loài khác gần giống với Voọc chà vá chân nâu là Voọc chà vá chân xám và Voọc chà vá chân đen. Về cơ bản, ngoại hình và tập tính của 3 loài này khá giống nhau, chỉ khác nhau đặc trưng ở sắc tố ống chân là nâu, xám và đen .
Các điều tra và tìm hiểu giải thuật Gene gần đây ( 1 ) ( 2 ) ( 3 ) đã xác được định lịch sử dân tộc tạo dựng loài Voọc chà vá chân nâu cách đây hơn 1 triệu năm và loài này có mối quan hệ gần với loài Voọc chà vá chân xám hơn là loài Voọc chà vá chân đen .
Loài Voọc chà vá chân nâu được mô tả và đặt tên lần tiên phong bởi nhà khoa học Linnaeus năm 1771 với tên gọi là Simia nemaeus. Khi đó, loài này được ghi nhận ở phía Bắc của tỉnh Quảng Nam và núi Chư Mom Rây của tỉnh Kontum cùng với loài chà vá chân xám. Tuy nhiên, những mô tả và bản vẻ bằng bút chì về loài chà vá chân nâu đã được Mr. Buffont – kho lưu trữ bảo tàng lịch sử vẻ vang tự nhiên của Pháp phát họa. Đến năm 1812 Estinenne Geoffroy St. Hilarie xếp loài này vào chi chà vá với tên la tinh là Pygathrix nemaeus .
Tại bán đảo Sơn Trà, quần thể Voọc chà vá chân nâu được phát hiện từ những năm 1969 bởi Van Peenen và tập sự, những phát hiện và ghi nhận suport cũng được thực thi bởi Van Peenen 1971 .

2. Phân bố Voọc chà vá chân nâu trên toàn cầu và Việt Nam

Trên quốc tế, những tìm hiểu và điều tra và thăm dò đã xác lập được loài Voọc chà vá chân nâu chỉ phân bổ xuôi theo dãy trường Sơn trong những vùng rừng giáp ranh giữa phía Nam của Lào và miền Trung Nước Ta, và một phần nhỏ ở hướng phía đông bắc Campuchia. Quần thể lớn nhất lúc bấy giờ được ghi nhận tại miền Trung của Lào. Trong lúc đó, những quần thể của loài này bị phân tán và chia cắt khá mạnh bởi việc phá rừng và xâm lấn đất rừng, quy đổi mục tiêu sử dụng đất rừng, làm đường giao thông vận tải, … .
Các vùng phân bổ của loài Voọc chà vá chân nâu ở Nước Ta từ Nghệ An đến Kon Tum, đơn cử gồm những Vườn quốc gia như Pù Mát ( Nghệ An ), Vũ Quang ( Tp Hà Tĩnh ), Phong Nha – Kẻ Bàng ( Qaungr Bình ), Bạch Mã ( Huế ) và những khu bảo tồn vạn vật thiên nhiên như Kẻ Gỗ ( TP Hà Tĩnh ), Đăk Krong ( Quảng Trị ), Bắc Hướng Hóa ( Quảng Trị ), Sao La ( Quảng Nam ), Sông Thanh ( Quảng Nam ), Ngọc Linh ( Kon Tum – Quảng Nam ), Chư Mom Rây ( Kon Tum ), Sơn Trà, Bà Nà – Núi Chúa, Nam Hải Vân ( TP. Đà Nẵng ), và nhiều khu rừng đặc dụng khác ở Quảng Nam .
Ở Nước Ta, quần thể được ước tính có số lượng lớn nhất tại Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng với số lượng xê dịch từ 445 – 2137 thành viên ( Haus 2008, Haus et al 2009 ). Tại bán đảo Sơn Trà, trong giải trình giải trình của 2 nhóm thăm dò gồm Lippold và tập sự ( 2008 ), Đinh Thị Phương Anh và tập sự ( 2010 ), đều ghi nhận khoảng chừng 180 – 200 thành viên Voọc chà vá chân nâu đang sinh sống tại bán đảo Sơn Trà. Trong lúc đó, giải trình giải trình mới gần đây của tổ chức triển khai bảo tồn linh trưởng quốc tế ( DLF, 2013 ) giải trình giải trình với chi cục kiểm lâm Tp ghi nhận tại Sơn Trà có khoảng chừng 300 – 350 thành viên Voọc chà vá chân nâu. Do những khu vực có sự phân bổ khác của Voọc chà vá chân nâu sinh sống chưa được thăm dò đơn cử về mức độ phong phú mẫu mã, tỷ lệ quẩn thể nên Sơn Trà được xem như khu vực có mật đồ quần thể Voọc chà vá chân nâu cao nhất trên quốc tế. Tuy nhiên, về thực tiễn, cần phải có những thăm dò đồng nhất và lê dài để tuyệt đối có thể ước tính đúng chuẩn số lượng và tỷ lệ quấn thể Voọc tại Sơn Trà trong tình trạng bị thúc đẩy tác động mạnh bởi nhiều mối rình rập đe dọa như lúc bấy giờ .

3. Mô tả hình thái ngoài, các số đo và phân tách độ tuổi

      3.1 Mô tả hình thái ngoài

Cá thể đực trưởng thành có size to hơn nhiều so với thành viên cái trưởng thành. Chiều dài từ mông đến đỉnh đầu của 1 con đực trưởng thành khoảng chừng 55-63 cm, trung bình là 59.6 cm, con cháu trưởng thành là 50-57 cm. Chiều dài đuôi của chúng xê dịch bằng chiều dài thân và đuôi con cháu cũng ngắn hơn đuôi con đực. Về cân nặng, con đực trưởng thành cân nặng xê dịch từ 5.8 – 11 kg, trong lúc đó con cháu chỉ cân nặng khoảng chừng 6.4 – 8 kg. Các số liệu về chiều dài, cân nặng đều được đo trên những thành viên trong điều kiện kèm theo nuôi nhốt tại TT cứu hộ cứu nạn linh trưởng .

      3.2 Màu sắc

Cả hai con đực và cái trưởng thành đều có sắc tố giống nhau. Voọc chà vá chân nâu thường được ca tụng là Nữ Hoàng Linh Trưởng với bộ lông nhiều sắc tố sặc sỡ gồm Vàng, Nâu hoặc nâu đỏ, Cam, Xám, và đen, và trắng. Đỉnh đầu gần trán có vạt lông màu đen, từ vai đến 2 cánh tay, bàn tay, bàn chân màu đen, mặt có màu vàng sáng và ngực và 2 bên bẹn có viền màu cam, sót lại body toàn thân và cánh tay có màu xám, riêng 2 ống chân có màu nâu đỏ. Đặc biệt, ở phía mông có mảng trắng hình tam giác lê dài đến mút đuôi. Giữa con đực và con cháu tuyệt đối có thể phân biệt dựa vào túm lông trắng lê dài ra ở 2 góc nhọn của tam giác ở con đực trưởng thành, con cháu thì không có 2 túm lông dài này. Trên khuôn mặt của con trưởng thành cái và đực đều có bộ râu trắng dài quanh mặt .

      3.3 Phân biệt về độ tuổi

Để thuận tiện cho quy trình tìm hiểu và điều tra về tập tính xã hội và cấu trúc quần thể, trong những tìm hiểu và điều tra khoa học thường chia thành 5 nhóm tuổi với những đặc trưng khác nhau của Voọc chà vá chân nâu như sau :

• Con con mới sinh: Từ 0- 8 tháng; con non mới sinh có khuôn mặt đen hoàn toàn và lông trên thân thể chỉ có 1 màu hạt dẻ. Chúng rất ít di chuyển, hoàn toàn bú sửa mẹ và được mẹ chăm sóc rất cảnh giác. Khi di chuyển, chúng bám vào bụng con mẹ. 

  Xem thêm: Ngân hàng VPBank là ngân hàng gì ? Có những chi nhánh nào ?

• Con non : Từ tháng thứ 8 đến tháng 18 ; bộ lông đã chuyển từ từ sang những sắc tố ở những chi và trên khung hình gần giống với con trưởng thành. Tuy nhiên, sắc tố trên khuôn mặt vẫn còn đen, so với con đực thì dương vật mở màn chuyển dần sang màu hồng. Không còn bú sửa mẹ trọn vẹn, chúng tuyệt đối có thể ăn thêm một tí ít lá cây, quả dễ tiêu hóa, dành nhiều thời hạn để tự hoạt động xa con mẹ. Chúng tuyệt đối có thể khởi đầu bỏ bú từ tháng 12 .
• Con nhỡ : Từ tháng 18 đến hết năm thứ 3 ; Màu lông trên khung hình đã tăng trưởng không thiếu sắc tố giống như con trưởng thành, mặc dầu tuyệt đối có thể còn màu đen ở má và quanh mắt trên khuôn mặt. Với con đực thì bộ ria trắng quanh khuôn mặt chưa tăng trưởng. Con bán trưởng thành có size to hơn con đực, nhưng nhỏ hơn con trưởng thành. Con nhỡ đã trọn vẹn bỏ bú, tuyệt đối có thể tự tìm kiếm được thức ăn, vẫn còn phụ thuộc vào con mẹ khi vận động và di chuyển, và tuyệt đối có thể chuyển dời xa con mẹ với khoản cách lớn. Chúng khởi đầu tham gia vào những hoạt động tiêu khiển xã hội bè lũ qua những hành vi như chải lông cho thành viên khác, rình rập đe dọa để dành vị trí ngồi chơi hoặc quán ăn siêu thị .
• Con bán trưởng thành : Trên 2.5 – 3.5 tuổi với con cháu và trên 3-4 tuổi với con đực. Khuôn mặt và sắc tố lông đã trọn vẹn giống con trưởng thành, tuy nhiên màu trên khuôn mặt nhạt hơn màu trên khuôn mặt con trưởng thành. Chúng chưa thể tham gia vào những hoạt động tiêu khiển sinh sản mặc dầu những tập tính xã hội, hoạt động rất giống với con trưởng thành. Ở độ tuổi này, rất dễ nhầm lẫn giữa một con đực bán trưởng thành và con cháu mới trưởng thành khi xem xét từ xa bằng ống nhòm và không xem xét được phòng ban sinh dục .
• Con trưởng thành : Trên 4 tuổi với con đực và trên 3.5 tuổi với con cháu. Chúng mở màn tham gia hoạt động tiêu khiển giao phối và tái tạo nòi giống .

     3.4 Sinh sản và tuổi thọ

Các ghi chép trong điều kiện kèm theo nuôi nhốt ghi nhận những thành viên cái tuyệt đối có thể khởi đầu sinh sản ở tuổi thứ 3, trong lúc đó thành viên đực thường sinh sản ở tuổi thứ 4 hoặc 5. Vòng đời sinh sản của một thành viên cái khoảng chừng 5-8 năm. Cá thể cái được ghi nhận sống thọ nhất trong điều kiện kèm theo nuôi nhốt tại vườn thú San Diego Zoo, USA là 26 năm .
Voọc chà vá chân nâu cũng có chu kỳ luân hồi kinh nguyệt giao động từ 28-30 ngày thường đi kèm với tín hiệu có máu đỏ ở giữa hán. Brockman và Lippold ( 1975 ) ước tính thời hạn mang thai của Voọc cái khoảng chừng 180 – 200 ngày. Trong một giải trình giải trình khác của Lippold ( 1981 ) giải trình giải trình rằng Voọc cái có thời hạn mang thai đến 210 ngày dựa vào tìm hiểu và phân tích nước tiểu. Khoản cách giữa 2 lần sinh trung bình là 24 tháng, nhưng cũng có khi là 16 tháng hoặc 38 tháng. Ruempler ( 1998 ) ghi nhận rằng chỉ sau tháng thứ 9 thì đã có những tín hiệu cho thấy con cháu chuẩn bị sẵn sàng cho việc giao phối và sinh đứa con tiếp theo .
Các tác dụng ghi nhận từ thực tiễn tại những khu rừng tự nhiên cho đến những khu cứu hộ cứu nạn thú hoang dã đều ghi nhận Voọc chà vá chân nâu tuyệt đối có thể sinh sản quanh năm. Tuy nhiên, thời gian sinh sản cao nhất trong năm thường là mùa khô vì tuyệt đối có thể có tương quan đến sự dồi dào của nguồn thức ăn và điều kiện kèm theo khí hậu thuận tiện cho sự tăng trưởng của con non .

4. Môi trường sống

Voọc chà vá chân nâu thường Open trong những khu rừng thường xanh mưa mùa nhiệt đới gió mùa, rừng nửa rụng lá, đôi lúc là rừng thứ sinh thường xanh, rừng núi đá vôi, hoặc rừng hỗn giao cây lá rộng và cây lá kim. Chúng thường chỉ sinh sống, vận động và di chuyển trên những tầng tán cây trong rừng nhưng nhiều lúc chúng vẫn đi xuống đất để uống nước hoặc ăn đất để suport thêm chất khoáng. Xét theo đai độ cao phân bổ so với mực nước biển, loài này thường được ghi nhận ở độ cao trên 1,300 ɱ. Tuy nhiên, tại bán đảo Sơn Trà, có vài tổ ấm gia đình nhà Voọc chà vá chân nâu vận động và di chuyển xuống sát những tảng đá ở mép biển để tìm kiếm thức ăn. Điều đó cho thấy, ở mỗi điều kiện kèm theo sinh sống khác nhau, tuy cùng một loài nhưng chúng sẽ có những cách thích ứng với thiên nhiên và môi trường sống khác nhau và tạo dựng những tập tính khác nhau. Sự phân bổ và sống sót của những nhóm linh trưởng nói chung và Voọc chà vá chân nâu nói riêng là những tín hiệu thông tư cho chất lượng rừng tốt và ít bị thúc đẩy tác động .

5. Thức ăn

Voọc chà vá chân nâu thuộc nhóm khỉ ăn lá, nhưng đôi lúc chúng vẫn ăn thêm quả hoặc hạt tùy vào mùa khác nhau. Các điều tra và tìm hiểu tại bán đảo Sơn Trà ghi nhận, Voọc ăn hơn hơn 87 % là lá, trong đó hơn 66 % là lá non. Quả và hạt chiếm 10.2 % tổng thành phần thức ăn, sót lại là một tí ít hoa, vỏ cây hoặc phía đầu cuống lá. Ở mỗi vùng sống khác nhau, những kiểu rừng, thời tiết khác nhau thì Voọc chà vá chân nâu có thành phần thức ăn và ăn những loài cây khác nhau. Ở Sơn Trà, chúng ăn hơn 150 loài cây khác nhau gồm có cả cây thân gỗ, cây dây leo, cây thuốc … trong lúc cả bán đảo Sơn Trà có gần 1000 loài thực vật khác nhau. Điều đó cho thấy, Voọc lựa chọn rất kỹ những loại cây tuyệt đối có thể ăn được .
Các tìm hiểu và điều tra trong điều kiện kèm theo nuôi nhốt đã ước tính được 1 thành viên Voọc trưởng thành ăn trung bình 1.79 kg lá cây mỗi ngày .

6. Hoạt động và tổ chức xã hội, cấu trúc bè lũ

Voọc chà vá chân nâu là nhóm thú hoang dã hoạt động tiêu khiển ban ngày và sống phần lớn trên cây. Các tổ ấm gia đình Voọc thường lựa chọn những cây cao, to, tán dày để ngủ và vô cùng quan trọng chúng không khi nào ngủ trong những hang hoặc vách đá. Các cây thường được chọn làm chỗ ngủ thường ở vị trí khuất gió và chúng sẽ quay trờ lại ngủ ở đó nhiều lần .
Về đời sống xã hội, Voọc chà vá chân nâu sống theo từng tổ ấm gia đình riêng không liên quan gì đến nhau với duy nhất 1 con đực trưởng thành, 2-3 con cháu ( vợ ), và những đứa con. Kiểu cấu trúc tổ ấm gia đình này được gọi là đán đơn đực. Thỉnh thoảng trong ngày, nhiều tổ ấm gia đình tuyệt đối có thể tập trung nâng cao lại với nhau thành một đàn lớn lên đến hơn 50 thành viên. Tỉ lệ giữa con đực và cái trong những quần thể ở những vùng phân bổ khác nhau thường là 1 : 1.5. Diện tích vùng sống của mỗi tổ ấm gia đình Voọc được điều tra và tìm hiểu tại bán đảo Sơn Trà khoảng chừng 258 ha ( Pham Nhat 2002 ), trong điều tra và tìm hiểu của Jonathan và tập sự ( 2013 ) là 28-30 ha .
Hoạt động trong ngày của những tổ ấm gia đình Voọc thường gồm có nghỉ ngơi, ăn, vận động và di chuyển và quan hệ xã hội. Trong số đó, chúng dành hết 30 % thời hạn cho việc nghỉ ngơi để tiêu hóa thức ăn và tham gia những hoạt động tiêu khiển xã hội trong bè lũ, 28.6 % cho việc chuyển dời tìm kiếm những nguồn thức ăn mới, đùa giỡn … 21.7 % cho những hoạt động tiêu khiển xã hội, nhưng chỉ dành 13.7 % cho việc ẩm thực ăn uống và 0.7 % cho những hoạt động tiêu khiển khác .

7. Tình trạng bảo tồn và các rủi ro đe dọa đến sự tồn tại của loài Voọc chà vá chân nâu

Xem thêm: Hướng dẫn thiết lập và sử dụng PM đóng băng ổ cứng Deep Freeze

Danh lục đỏ IUCN năm 2008 xếp hạng loài này ở mức Nguy Cấp ( EN ), tuy nhiên, trong giải trình giải trình update tiên tiến nhất của Ben Rawson, FFI về tình trạng bảo tồn linh trưởng của Nước Ta thì IUCN sẽ mang loài Chà vá chân nâu lên mức Cực kỳ nguy cấp vì những lo ngại về những mối rình rập đe dọa ngày càng lớn so với sự sống sót của loài này ngoài tự nhiên. Ở ngoài tự nhiên, loài này được Dự kiến là sẽ bị suy giảm quần thể hơn 50 % trong vòng 35 năm đến trong vòng 3 vòng đời sinh sản ( Mỗi vòng đời sinh sản khoảng chừng 10-12 năm ) bỡi sự suy giảm về diện tích quy hoạnh vùng sống và nạn săn bắt, kinh doanh phi pháp .
Tại Nước Ta, Voọc chà vá chân nâu cũng được bảo vệ khó tính bởi những văn bản luật, nghị định, thông tư của chính phủ nước nhà Nước Ta. Sách đỏ Nước Ta cũng xếp loài này ở mức Nguy cấp ( EN ) và Nghị định 32N ĐCP / 2006 của nhà nước xếp loài này vào hạng mục IB “ nghiêm cấm săn bắt, kinh doanh dưới mọi hình thức ” .
Tổ chức quản trị việc kinh doanh động thực vật hoang dại quốc tế ( CITES ) cũng xếp loài này vào phụ lục Ι .