Hoạ tiết hoa sen trong các công trình thiết kế cổ việt nam thời phong kiến

• pdf

• 24

  trang

1

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU …………………………………………………………………………………………… 3

NỘI DUNG ……………………………………………………………………………………….. 5

Chương 1:TỔNG QUAN CHUNG VỀ HÌNH TƯỢNG HOA SEN

TRONG ĐỜI SỐNG TINH THẦN NGƯỜI VIỆT …………………………………. 5

1.1 . Những vấn đề chung của hoa văn hoa sen ………………………………………. 5

1.2. Hoa sen trong đời sống tâm linh người Việt ………………………………….. 6

1.3. Hoa sen với công trình thiết kế nói chung …………………………………….. 6

Chương 2: HỌA TIẾT HOA SEN TRONG CÁC CÔNG TRÌNH

KIẾN TRÚC CỔ CỦA NGƯỜI VIỆT QUA CÁC THỜI KỲ LỊCH SỬ …… 8

2.1. Hoa văn hoa sen thời Ngô – Đinh – Tiền Lê ……………………………………… 8

2.1.1. Đặc tính lịch sử và văn nghệ trang trí mỹ ………………………………….. 8

thuật thời Ngô- Đinh – Tiền Lê

…………………………………………………………. 8

2.1.2. Hoa văn hoa sen và các cách trổ tài ……………………………………………. 8

2.2. Hoa văn hoa sen thời Lý (1010-1025) ……………………………………………… 9

2.2.1. Đặc tính lịch sử và mỹ thuật thời Lý …………………………………………… 9

2.2.2. Hoa văn hoa sen và các cách trổ tài ……………………………………………. 9

2.3. Hoa văn hoa sen thời Trần (1226-1400) …………………………………………… 10

2.3.1. Đặc tính lịch sử và mỹ thuật thời Trần ………………………………………… 10

2.3.2. Hoa văn hoa sen và cách trổ tài. ………………………………………………… 11

2.4. Hoa văn hoa sen thời Lê Sơ (1427 – 1527)

2.4.1. Đặc tính lịch sử và mỹ thuật thời Lê Sơ ………………………………………. 12

2.4.2. Hoa văn hoa sen và cách trổ tài …………………………………………………. 12

2.5. Hoa văn hoa sen Thời Lê – Mạc………………………………………………………. 13

2.5.1. Đặc tính lịch sử và Mý thuật thời Lê – Mạc …………………………………. 13

2.5.2. Hoạ tiết hoa sen trên các Phù điêu, điêu khắc ………………………………… 14

2.6. Hoạ tiết hoa sen thời Lê – Trịnh …………………………………………………….. 14

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

2

2.6.1. Đặc tính lịch sử và mỹ thuật thời Lê – Trịnh ………………………………… 14

2.6.2. Hoạ tiết hoa sen và các cách trổ tài …………………………………………… 15

2.7. Hoa văn hoa sen thời Tây Sơn ………………………………………………………… 15

2.7.1. Đặc tính lịch sử và mỹ thuật tạo hình thời Tây Sơn ………………………. 15

2.7.2. Hoa văn hoa sen và các cách trổ tài trong các

công trình thiết kế……………………………………………………………………………… 16

2.8. Hoa văn hoa sen trong văn nghệ tạo hình

thời Nguyễn (1802 – 1945)17 ……………………………………………………………….. 17

2.8.1. Đặc tính lịch sử và mỹ thuật thời Nguyễn ……………………………………. 17

2.8.2. Hoa văn hoa sen và các cách trổ tài ……………………………………………. 17

Chương 3: KẾ THỪA PHÁT TRIỂN VÀ SÁNG TẠO HỌA TIẾT

HOA SEN TRONG KIẾN TRÚC, ĐIÊU KHĂC VÀ NGHỆ THUẬT

TẠO HÌNH VIỆT NAM THỜI HIỆN ĐẠI ……………………………………………. 19

3.1. Tình trạng của hoa văn, hình tượng hoa sen

trong văn hóa Việt thời hiện đại ……………………………………………………………. 19

3.1.1. Hình tượng hoa sen với người Việt thời hiện đại ………………………………. 19

3.1.2. Giá trị thẩm mỹ và văn hóa truyền thống của

hoa văn hoa sen trong văn hóa Việt. ………………………………………………………. 19
3.2. Bài học về giá trị truyền thống của hoa văn hoa sen

trong văn nghệ tạo hình Việt Nam ngày hôm nay và mai sau …………………………. 19

KẾT LUẬN ……………………………………………………………………………………….. 20

TÀI LIỆU THAM KHẢO ……………………………………………………………………. 23

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

3

MỞ ĐÂU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Văn nghệ trang trí và tạo hình là ngành nghề trọng yếu của văn hóa dân

tộc. Hoa sen là một hoa văn hằng xuyên trong các công trình thiết kế và điêu

khắc cổ Việt Nam. Nó thấm đậm chất thiêng của đất mẹ trở thành hình tượng để

gửi gắm những khát vọng về cuộc sống. Chúng phản ánh sự ứng xử của cộng

đồng với nét đẹp, là chữ viết trân thực về những vấn đề lịch sử và là lời nhắn đầy

tính triết mỹ của tổ tiên, được nhiều thế hệ tiếp – truyền, tiếp – biến. Phân tích

hoa văn hoa sen là tiếp cận ở một khía cạnh cốt lõi của bản sắc văn hóa Việt

Nam. Do đó, việc tập hợp và “giải mã” những hoa văn hoa sen trên di vật trong

văn nghệ trang trí và tạo hình là vấn đề trọng yếu và thiết yếu.

2. Lịch sử vấn đề: Hoa văn hoa sen đã được phân tích nhiều, nhưng

mới chỉ ở mức mô tả, phân tích hình thức của đối tượng một cách đơn lẻ. Chưa

có công trình nào tiếp cận theo phương pháp lịch sử, phương pháp liên nghề

văn hóa học để giải mã tâm thức người Việt thông qua ý nghĩa “biểu tượng” của

hoa văn hoa sen một cách hệ thống và khoa học.

Vì vậy, việc phân tích hoa văn hoa sen trong văn nghệ tạo hình và

trang trí truyền thống của người Việt là một vấn đề khoa học cấp thiết và đúng

định hướng để bảo tồn văn hóa văn nghệ truyền thống của Đảng và Nhà nước

ta.

3. Mục đích, nhiệm vụ, phạm vi phân tích

3.1 Mục đích của đề tài là phân tích hoa văn hoa sen trong văn nghệ

thiết kế và điêu khắc Việt Nam để góp phần tìm hiểu thêm những nét văn hóa,

ấn định văn hóa.

3.2 Nhiệm vụ của khóa luận là “giải mã” những hoa văn hoa sen tiêu

biểu của từng thời kỳ và sự tác động của nó tới văn nghệ trang trí thiết kế

và điêu khắc trong các công trình cổ trong văn hoá Việt.

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

4

3.3 phạm vi, hoa văn hoa sen trong văn nghệ thiết kế, điêu khắc Việt

thời phong kiến.

4. Nguồn tư liệu và Phương pháp phân tích

4.1 Nguồn tư liệu: tài liệu dùng để phân tích cho đề tài gồm các sách,

báo chuyên nghề viết về kiên trúc, điêu khắc, hội họa, các sách viết về Phật

giáo, sách tôn giáo học đại cương và và các văn kiện của Đảng

Các tài liệu lưu trữ của văn phòng Ban tuyên giáo của Nhà nước

Tham khảo tài liệu trên mạng Mạng internet….

4.2 Phương pháp phân tích: đề tài này sử dụng các phương pháp so

sánh – đối chiếu, phương pháp phân tích – tổng hợp, phương pháp hệ thống cấu

trúc, phương pháp lịch sử, phương pháp phân loại, phương phát điền giã…

5. Đóng góp của đề tài

Hoa văn hoa sen trong các công trình thiết kế cổ của nước ta trổ tài con

mắt thẩm mỹ và hệ thống tư tưởng của từng thời kì. Nó đóng vai trò rất quan

trọng trong các nền văn hóa, tôn giáo, thiết kế, điêu khắc, hội họa. Bởi vậy,

muốn tìm hiểu về các hoa văn trong thiết kế, điêu khắc, các nền văn hoá, tôn

giáo thì phải xem xét nó qua văn nghệ tạo hình trong các công trình thiết kế

cổ. Những tìm hiểu phân tích về sự tác động của hoa văn hoa sen so với

văn nghệ thiết kế và điêu khắc trong văn hoá Việt Nam sẽ phần nào cho ta

biết thêm về tư tưởng, tâm hồn người Việt qua các công trình thiết kế trong các

thời kỳ.

6. Bố cục khóa luận

Ngoài phần mở màn, tổng kết, nội dung luận văn chia làm 3 chương:

Chương Ι: Tổng quan về hình tượng hoa sen trong đời sống trí não của

người Việt;

Chương II: Tổng quan những đặc tính của hoa văn hoa sen trong nghệ

thuật thiết kế và điêu khắc trong các công trình thiết kế cổ qua các thời kì lịch

sử Đại Việt;

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

5

Chương III: Những phương án về việc lưu giữ và phát huy những nét

truyền thống dân tộc của văn nghệ tạo hình trong thiết kế và điêu khắc.

Ngoài ra còn tồn tại phần tài liệu tham khảo và phụ lục

Chương 1

TỔNG QUAN CHUNG VỀ HÌNH TƯỢNG HOA SEN TRONG ĐỜI

SỐNG TINH THẦN NGƯỜI VIỆT

1.1. Những vấn đề chung của hoa văn hoa sen

Các khái niệm: Những khái niệm thông dụng trong văn nghệ tạo hình

như dấu hiệu, ký hiệu, hoa văn, hình tượng và biểu tượng. Dấu hiệu là thông

điệp về hiện tượng, sự vật, được nhận thấy thông qua cảm nhận hoặc tư duy. Tín

hiệu là dấu hiệu chuyển thành thông tin định hướng, có nội dung rõ ràng và cụ thể. Kí hiệu
là tín hiệu lặp lại với nội thông tin cố định, có kiểu dáng thị giác. Hoa văn là

những dấu hiệu, hình ảnh, kí hiệu được phản ánh thông qua các di vật rõ ràng và cụ thể

mang tính trang trí mỹ thuật.

Hình tượng là sự phản ánh hiện thực bằng phương thức tổng quan nghệ

thuật dưới dạng rõ ràng và cụ thể, sinh động điển hình, có thể cảm nhận một cách trực

tiếp…

Biểu tượng là sản phẩm của văn hóa xã hội loài người. Theo Larousse

Petit: “Biểu tượng là dấu hiệu hình ảnh, con vật sống hay đồ vật biểu hiện một

điều trừu tượng, là một hình ảnh cụ thể của sự vật”. Biểu tượng là hình thái của

văn hóa dân tộc truyền qua các thế hệ và có thể là hình ảnh hay tên gọi nhằm

diễn tả một điều vô hình bằng ngôn từ. Ví dụ hoa sen biểu tượng cho sự

thanh cao… Phân tích văn hóa một dân tộc là tìm cách giải mã tâm tức của

dân tộc ấy thông qua hệ thống biểu tượng.

Tóm lại, hoa văn trong văn nghệ tạo hình là phương thức phản ánh hiện

thực một cách sáng tạo. Biểu tượng là giá trị diễn tả gợi bằng ý niệm và không

cần thông qua hình ảnh rõ ràng và cụ thể. Hình tượng thay đổi theo cách nhìn và phương

diện sáng tác ở mỗi không gian, thời gian. Mỹ thuật xây dựng hoa văn văn nghệ

tạo hình bằng đường nét, khối hình, màu sắc…

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

6

Hoa sen là một loài thực vật bậc thấp có tính chất thảo mộc nói chung, có

cấu trúc thân thể đã phân hóa thành thân, rễ, hoa, lá, hạt…, thường được thấy

trong các ao hồ khắp vùng châu Á. Màu sắc và kiểu dáng tươi đẹp của hoa sen

đã tô điểm thêm cho vẻ đẹp của phong cảnh. Nhưng đó chỉ là nét đẹp về hình

thức, còn nét đẹp về nội dung thì sao? Có thể nói rằng: sự chấm hết khổ, này là

cái Đẹp theo thẩm mỹ Phật học. Do vậy kinh Pháp Hoa có đoạn: “Hoa sen

được dùng làm biểu tượng để diễn đạt nội dung cái Đẹp. Đó là cái Đẹp của một

cuộc sống biết vận dụng tất cả những gì cho là ô trọc biến thành hương thơm

ngát diệu tỏa khắp muôn phương, là một nhân cách sống trong chốn bùn dơ

nhưng không bị cấu nhiễm bởi bùn dơ. Không những thế, Nó còn đủ khả năng

biến cấu uế thành thanh tịnh. Một điều lý thú, nếu không có cái gọi bùn dơ ấy

thì chắc chắn không có giá trị của cái hương thơm. Sen làm nên bùn; bùn làm

nên sen; sen với bùn không hai không khác, để rồi sen và bùn thong dong đi vào

cõi bất cấu bất tịnh; bất tăng bất giảm. Đây là cái lý của sinh tử tức Niết – bàn.”

1.2. Hoa sen trong đời sống tâm linh người Việt

Hình thượng hoa sen là biểu tượng đẹp trong cảm quan thẩm mỹ của

người Việt. Từ ngàn xưa hình ảnh hoa sen đã đi vào đời sống và tâm thức người

Việt với những hình ảnh thân thương, thân thiện.

Với người Việt Nam, trong các loài hoa, hoa sen được xem như là tiêu biểu

nhất và trở thành hình tượng văn nghệ mới mẻ của dân tộc, tượng trưng cho

sức sống vẻ đẹp thánh thiện và đầy hương sắc của những người dân lao động

chăm chỉ, chịu thương chịu khó, dù cuộc sống có khốn cùng vất vả, song vẫn luôn kiêu

hãnh vươn lên. Hoa sen đang là biểu cho tâm hồn, lối sống và cốt cách của người

Việt, đó chính là một tâm hồn trong sáng. Lối sống trung thực vị tha mà đầy

giản dị, luôn có trí não lạc quan tươi vui… Với đạo Phật hoa sen tượng trưng

cho giá trị đạo đức, lòng từ bi nhân ái, sự thuần khiết thánh thiện của nhân loại.

1.3. Hoa sen với công trình thiết kế nói chung

Người Việt còn coi hoa sen là nơi trú ngụ của Phật pháp, là cái thang đi về

với các thần linh từ trời xuống phù trợ cho cuộc sống nhân loại. Vì vậy hoa văn

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

7

hoa sen đã trở thành một phần kết cấu của di tích, trong trang trí thiết kế và

điêu khắc phục vụ tôn giáo. Hình tượng hoa sen mang lại một ý nghĩa riêng phù

phù hợp với triết lý tôn giáo đó

Hoa sen đã trở nên thân thiết máu thịt trong đời sống sinh hoạt và tâm linh

của dân tộc Việt Nam. Vì vậy không chỉ Phật giáo mới sử dụng hình tượng hoa

sen làm hoa văn trang trí trong văn nghệ tạo hình mà những tôn giáo khác cũng

dùng để trang trí làm đẹp cho công trình thiết kế, điêu khắc của mình.

Hoa sen luôn là một đề tài rất phong phú được các nghệ nhân Việt sử dụng

thổi hồn vào trong tác phẩm của mình để trổ tài cái nội dung, thông điệp của

mình.

Hoa văn hoa sen trong tạo hình và trang trí mỹ thuật của người Việt có

một vai trò và vị trí trọng yếu trong văn nghệ tạo hình Việt Nam. Từ việc xác

định một số khái niệm làm nền tảng lý luận để triển khai nội dung đề tài (như họa

tiết, hình tượng, biểu tượng, hoa sen…). Luận văn đi vào tìm hiểu đặc trưng văn

hóa văn nghệ dân tộc Việt Nam trong cơ tầng văn hóa Đông Nam Á, để thấy

được vì sao hoa sen lại được “thiêng hóa”, trở thành “biểu tượng” đẹp trong cảm

quan thẩm mỹ và là đối tượng được mô tả suốt chiều dài lịch sử mỹ thuật
người Việt. So sánh với cùng đề tài này trong văn nghệ tạo hình của văn hóa

Ấn Độ, Trung Quốc, Chămpa… để nhận diện được hoa văn hoa sen trong nghệ

thuật trang trí và tạo hình Việt trong mối quan hệ cội nguồn và tiếp xúc lâu dài

trong lịch sử khu vực. Từ đó có thể nhận thức một cách sâu sắc hơn về sự độc

đáo của văn hóa truyền thống và sự tiếp biến văn hóa ngoại lai để làm ra họa

tiết hoa sen trong văn nghệ tạo hình Việt Nam.

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

8

Chương 2

HỌA TIẾT HOA SEN TRONG CÁC CÔNG TRÌNH KIẾN TRÚC CỔ

CỦA NGƯỜI VIỆT QUA CÁC THỜI KỲ LỊCH SỬ

Theo dòng chảy của lịch sử văn hóa nước nhà, Đề tài hoa sen đã xuất hiện

trong mỹ thuật của người Việt từ thời tiền sử, sơ sử. Tuy nhiên cũng phải từ thời

Đinh – Tiền Lê trở đi, đề tài này mới xuất thiện thường xuyên và trở thành

những hình tượng văn nghệ, phản ánh đặc tính của văn nghệ tạo hình trong

trang trí thiết kế và điêu khắc Việt ở từng thời kỳ và chứa đựng trong này là sự tiếp

biến văn hóa với Ấn Độ và Trung Hoa. Đề tài hoa sen không chỉ mê hoặc bởi

khía cạnh mỹ thuật mà còn chuyển tải những “mật mã” về văn hóa xã hội. Khái

quát hơn, hoa văn hoa sen trong thiết kế và điêu khắc Việt Nam là chiếc “hàn

thử biểu” văn nghệ tinh nhậy và cần mẫn suốt mấy ngàn năm của dân tộc con

rồng cháu tiên.

2.1. Hoa văn hoa sen thời Ngô – Đinh – Tiền Lê

2.1.1. Đặc tính lịch sử và văn nghệ trang trí mĩ thuật thời Ngô- Đinh

– Tiền Lê

Ngô Quyền giương cao ngọn cờ độc lập, dựng nên chính sách quân chủ

chuyên chế, đóng đô ở thành Cổ Loa, bước đầu xây dựng nhà nước, phát triển

kinh tế, văn hóa, xã hội, củng cố quốc phòng. Đến thời Đinh -Tiền Lê tiếp tục

xây dụng và củng cố nhà nước, tiếp thụ được một nguồn vốn lớn là sản phẩm có

giá trị văn nghệ cao của mỹ thuật phương Nam, kết phù hợp với văn nghệ dân tộc

đang tiềm tàng hàng ngàn năm, đề cao tính “giải Hoa” tạo ra phong thái mỹ thuật

Việt.

2.1.2. Hoa văn hoa sen và các cách trổ tài

Một số di tích được tìm thấy tại khu vực đền vua Đinh, vua Lê (Ninh

Bình) hoa văn hoa sen trong trang trí thiết kế là loại hao sen có 16, 14 hoặc 8

cánh và loại có số cánh không xác nhận… Mặc dù hoa văn không nhiều, nhưng

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

9

đủ cho thấy tư duy tạo hình thời này tương đối hoàn chỉnh. Nó trở thành bệ đỡ lý

tưởng cho hoa văn trang trí hoa sen ở thời kỳ sau.

2.2. Hoa văn hoa sen thời Lý (1010-1025)

2.2.1. Đặc tính lịch sử và mỹ thuật thời Lý

Lý Công Uẩn lên ngôi hoàng đế, lập ra nhà Lý (1010 – 1225), định đô ở

Thăng Long. Đại Việt có hai bệ đỡ tư tưởng và chính trị rất vững bền là tinh

thần Phật giáo và thiết chế nhà nước kiểu Nho giáo. Thiết kế cung cấm, chùa

chiền…cũng được phát triển. Văn nghệ tạo hình thời kỳ này tác động tư duy

“biểu tượng” của văn nghệ dòng Ấn Độ nói chung và văn nghệ Chămpa nói

riêng.

2.2.2. Hoa văn hoa sen và các cách trổ tài

2.2.2.1 Trong thiết kế.

Chùa Một Cột thường hay gọi là chùa Diên Hựu thuộc vườn Tây cung cấm của

kinh đô nhà Lý với đồ án thiết kế “hoa sen trên trụ đá giữa hồ Linh Chiểu”

giúp tất cả chúng ta tìm đến một lớp ý nghĩa rất cao quý là trí tuệ cao siêu của Đức

Phật mình vàng trong ngôi chùa màu đỏ linh thiêng truyền xuống cho vạn vật,

với ý nghía cầu bình an, sinh lực dồi dào theo tư duy nông nghiệp. Chùa Một

Cột tiêu biểu cho lối thiết kế mới mẻ của thời Lý, là sự dấu hiệu tính triết lý

về đường lối đạo Phật của Đại Việt thời Lý.

Khi nói về “đài hoa sen” thì tư tưởng biểu trưng trí não bất nhiễm của

Phật giáo được bộc lộ sắc nét. Chùa như một đóa sen trí não vĩ đại mọc lên

giữa hồ Linh Chiểu và được một hồ sen tạo hóa bao trùm lấy nó, tôn lên một vẻ

đẹp triết lý sâu xa về bản chất tỉnh ngộ ẩn tàng trong mỗi cuộc sống chúng sinh.

Tuy rằng giữa cuộc sống, tất cả chúng ta thấy có tính cá biệt của người này người nọ;

cũng như tính sai biệt trong một rừng cây, có cây cao cây thấp, nhưng trí não

Pháp vũ vô phân biệt của Phật giáo như một đóa sen bất nhiễm, luôn tỏa hương

thơm ngát, mang đến sự giải thoát cho chúng sinh và cứu vớt chúng sinh bằng

tấm lòng bao dung, khoan dung không phân biệt sang hèn.

Hoa văn hoa sen ở tảng đá kê chân cột gần với tư tưởng trời tròn, đất

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

10

vuông, trong thể thức âm dương đối đãi, tạo sự vững bền, trường tòn và là mô

típ hằng xuyên trong kiến trúcViệt.

2.2.2.2. Hoa sen trang trí trên phù điêu , điêu khắc.

Được sử dụng nhiều và phong phú nhất trong trang trí điêu khắc thời Lý như

bệ sen tượng Phật, đỡ các di vật thiêng (chùa Phật Tích – Bắc Ninh)… loại kết

hợp hoa cúc, hoa dây, cây địa lan hoặc cây đại thụ dưới dạng hình nấm… Bố
cục trang trí hoa sen ở đây được trổ tài theo lối nhìn nghiêng, nghĩa là hoa sen

được bổ dọc tạo thành một đài sen dẹt, gồm hai lớp với nhiều cánh, xuất phát từ

giữa và choãi dần về hai bên, lớp trên là cánh sen mới nở ôm lấy đài gương

khuất ở trong, còn lớp dưới, các cánh sen đã tàn, đổ dài ra hai bên. Loại đồ án

này có kế thừa của lối trang trí bệ sen của văn nghệ tạo hình Đông Nam Á

trong đó có Chăm pa. Nó như lời ngợi ca triều Lý cao quý và tôn nghiêm, đồ án

này được ứng dụng nhiều trong trang trí thời kỳ sau.

Hoa văn hoa sen trang trí trên các đồ vật dụng có tính mỹ thuật cao (hoa

sen trang trí trên bát, đĩa, liễn bằng gốm men gọc…)

Đề tài hoa sen thời Lý có tính chất linh thiêng, cao qúy. Do hưởng của

Phật giáo nên hoa sen bao chứa nhiều ý nhĩa về mặt tư tưởng đến mức hầu hết

bị mờ đi hình ảnh của mẫu thực. Hoa sen thường xuất hiện ở đồ án có trục

chuyển động hoặc lan tỏa vòng tròn. Hoa sen thời Lý có dáng vẻ biểu tượng do

tác động phong thái Ấn Độ.

2.3. Hoa văn hoa sen thời Trần (1226-1400)

2.3.1. Đặc tính lịch sử và mỹ thuật thời Trần

Triều đại Nhà Trần chấp chính non sông gần hai thế kỷ, viết nên trang sử

dân tộc bằng hào khí Đông 𝓐 với ba lần quấy tan quôn Nguyên Mông. Xã hội

thời Trần có nhiều biến động với những phen chồn ngựa đá. Nhưng không vì

vậy mà mỹ thuật thời Trần vội vàng thay đổi, nghệ sĩ thời Trần vừa tiếp thụ tinh

hoa từ mỹ thuật thời Lý vừa mang đặc tính sáng tạo riêng với vẻ phóng khoáng,

mạnh mẽ, lấy sự chuyển động trong tạo hình làm tiêu chuẩn sáng tạo. Tính trang trí

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

11

rất cao nhưng rất sát mẫu thực, điều đó làm ra vẻ mới mẻ của mỹ thuật trang

trí thời Trần.

2.3.2. Hoa văn hoa sen và cách trổ tài

2.3.2.1. Hoa văn hoa sen trong thiết kế và trang trí điêu khắc

Kế thừa di sản văn nghệ từ thời Lý, văn nghệ thời Trần đã phát triển

theo một đoạn đường riêng, tạo ra một thời kì phát triển rực rỡ nữa của Phật

giáo. Hoa văn hoa sen phong phú hơn nhiều so với trước, với đặc trưng là sen cánh

dẹo. Khác với sự tinh xảo, trau chuốt trong văn nghệ thời Lý, phong thái nghệ

thuật thời kỳ này giữ được yếu tố trang nghiêm của linh vật, nhưng sinh động,

giản đơn và khỏe mạnh, như muốn thoát khỏi lễ nghi trổ tài trong từng đường

nét điêu khắc trong thiết kế. Trang trí thời Trần đã để lại những nét riêng với

kiểu dáng chắc khỏe, đề tài thân thiện người dân và mang tính hiện thực cao hơn.

Trong lòng cánh sen thời Lý có có hình tượng rồng chầu và hoa dây được

thông dụng ở các di tích liên quan đến vua. Đến đời Trần dạng này như ít gặp mà

được lùa tỉa thêm đường gờ viền và thỉnh thoảng được điểm các hạt tròn trong một

bố cục tương xứng của mỗi cánh hoa.

Đồ án hoa sen đỡ các di vật thiêng ở thời Trần khá phong phú và sinh

động ví du như hoa sen đỡ chân chim phượng trên chán bia chùa Tổng (Hưng

Yên), hoa sen đỡ ngọc báu và lửa tam muội trong đồ án lá đề ở chùa Dâu (Bắc

Ninh). Vũ nữ Apsara múa dâng đóa sen ở ván lá gió di chỉ Cồn chè, đề tài này

phong phú hơn và nhiều so với thời trước. Nó vẫn giữ được yếu tố trang nghiêm

của linh vật, nhưng được tạo tác rất sinh động và khỏe mạnh.

Hoa sen được trang trí trên các đồ vật dụng (hoa sen trên gốm hoa nâu)

thường được vẽ theo lối nhìn nghiêng, ngẫu hứng và sinh động.

Hoa văn hoa sen thời Trần tiếp thụ từ thời Lý nhưng phóng khoáng và

sinh động hơn. Từ chúng, ta đã thấy bóng hình của văn nghệ giàu tính dân

gian, mặc dù vẫn mang tính trang nghiêm và quy củ.

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

12

2.4. Hoa văn hoa sen thời Lê Sơ (1427 – 1527)

2.4.1. Đặc tính lịch sử và mỹ thuật thời Lê Sơ

Nhà Lê xây dựng quốc gia trong đống cho tàn của chiến tranh mười năm

chống giặc Minh. Kinh tế xã hội khánh kiệt, chính trị, văn hóa tư tưởng không

ổn định bởi nền tảng tư tưởng đã từng giúp nhà Lý, Trần phồn thịnh là Phật

giáo, Nho giáo. Thì đến thời Lê Sơ Phật giáo không được quan tâm để bình ổn

nhân tâm nữa, triều đình đương thời đề cao Nho giáo và ứng dụng một cách giáo

điều với hoàn cảnh xã hội đương thời. Mỹ thuật thời Lê thiếu vắng những công

trình thiết kế tôn giáo quy mô lớn mà chỉ phát triển ở các lăng tẩm, hoàng cung

phục vụ vương triều. Thời Lê Sơ để lại rất ít về văn nghệ tạo hình nên đề tài về

hoa sen cũng không nhiều. Điều này trổ tài rõ ở chỗ đề tài hoa sen mang Phật

triết ở thời trước bị hạn chế sử dụng hoặc bị cải biến, tuy rằng nhiều đề tài mới

xuất hiện trong bố cục khuôn mẫu và có thêm nhiều lớp ý nghĩa mới từ Nho

giáo.

2.4.2. Hoa văn hoa sen và cách trổ tài

2.4.2.1. Hoa văn hoa sen trong trang trí thiết kế

Triều đình nhà Lê đề cao Nho giáo và ứng dụng một cách giáo điều và xã
hội, mỹ thuật thời Lê thiếu đi những công trình tôn giáo quy mô, đa phần phục

vụ cho cung đình, đề tài hoa sen có phần ít đi và khuân mẫu, nhưng vẫn được

lưu ý nhiều. Hoa sen không những được trang trí trên các bệ tượng Phật, trên

các chân tảng cột chùa mà còn ở các thành bậc hoàng cung của triều đình và trên

cả các bia tiến sỹ ở Văn Miếu nhưng có tăng trưởng them lớp ý nghĩa mới từ Nho

giáo.

Đồ án hoa sen ở mặt ngoài thành bậc điện Kính Thiên (Hà Nội), Ở thành

bậc điện Lam Kinh… Hoa sen trổ tài theo kiểu nhìn nghiêng, thấy rõ cả từng

lớp của hoa, trong cùng là một búp hoa còn xếp kín chưa nở, tiếp này là các lớp

cánh sen toả đều ra hai bên như bố cục hình nan quạt. Những hoa văn hoa sen

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

13

trên có nét trạm khắc rành mạch sắc sảo, tính trang trí cao, mang tính áp đặt theo

ý nghĩa mà nó truyền tải.

2.4.2.2. Hoa văn hoa sen trên phù điêu, điêu khắc

Hoa sen trên bệ tượng Phật: Các bệ tượng Phật thời Lê Sơ, như bệ các

chùa Khám Lạng (Bắc Giang – 1432), chùa Cao (Hà Tây-1505)… đều có trang

trí cánh sen. Kiểu cách và cụ thể của các hoa văn này gần giống với các cánh

sen trên các bệ thời Trần. Ngoài các cánh sen to, còn tồn tại lớp cánh sen được chạm

theo kiểu xếp gối lên nhau chỉ thấy nửa hình, cứ vậy mà thành băng dài…

Hoa văn hoa sen ở diềm bia chùa Cao (Hà Nội 1505), dưới bệ đá của chùa

Cung Kiệm (1449), hoa sen được trang trí theo lối nhìn nghiêng đang mới nở,

được cách điệu theo hình vân xoắn và phối hợp cùng hoa văn khác. Các cánh sen

nở vây quanh một búp sen ở giữa, lá phía ngoài hình sóng, cách tạo hình này

khá sinh động,

2.4.2.3. Hoa văn hoa sen trên các vật dụng

Hoa văn hoa sen trên gốm hoa lam cho thấy sự chênh lệch về hoa văn hoa

sen trang trí giữa đồ ngự dụng và đồ dân dã.

Đề tài hoa sen thời Lê Sơ được trang trí có hình thức cuộn vòng, khác xa

với mẫu thực, tác động bởi lối mây xoắn của Trung Hoa. Văn nghệ thời này

mang nặng tính quy phạm và tính tượng trưng, có phần xa lạ với sự dung dị,

thoáng đạt của mỹ thuật truyền thống Việt.

2.5. Hoa văn hoa sen Thời Lê – Mạc

2.5.1. Đặc tính lịch sử và Mý thuật thời Lê – Mạc

Thời Lê – Mạc chủ trương phát triển kinh tế thương mại, người dân được

tự do hơn đời sống và sáng tạo văn nghệ. Nền văn nghệ giàu tính dân gian ốn

tiềm tàng lại có điều kiện phát triển mạnh mẽ hơn.

Từ thời này về sau, luận văn sẽ phân loại các dạng bố cục theo hướng mỹ

thuật học để thấy sự tăng trưởng ý nghĩa của hoa văn hoa sen.

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

14

2.5.2. Hoạ tiết hoa sen trên các Phù điêu, điêu khắc

Hoa văn hoa sen trong thiết kế và trang trí thiết kế phần lớn là gỗ, để

trang trí của thiết kế chùa, đình… hoa sen được trổ tài rất thực và sinh động

từ nội dung đến hình thức mà vẫn thoáng nét siêu phàm, khát vọng và thoát khỏi

sự quy phạm tạo hình thời Lê Sơ.

Văn nghệ tạo hình thời Lê – Mạc sử dụng nhiều mô típ hoa sen trong

trang trí thiết kế, điêu khắc và đồ ứng dụng, hình ảnh hoa sen được trang trí

theo lối bố cục thoải mái, tuân thủ các quy tắc để phù phù hợp với những khoảng

trống trên thiết kế hay hiện vật nào khác.

Hoạ tiết hoa sen trên các Phù điêu, điêu khắc đóng vai trò trọng yếu

trong trang trí tượng tròn, tạo vẻ linh thiêng, cao quý và thẩm mỹ cao.

Mô típ trang trí hoa sen ở đình làng đã tạo giá trị thẩm mỹ và phong thái

trang trọng cho ngôi đình chung của cộng đồng. Cách sắp sếp các hình hoa lá

đối xứng sẽ tạo cảm nhận thăng bằng thị giác…

Hoa sen trang trí trên đồ vật dụng phong phú và sinh động,

Các dạng bố cục: bố cụ đăng đối, bố cục hình dải cũng hay sử dụng được

trong trang trí mỹ thuật thời này.

Tạo hình thời Lê – Mạc là sự nhận thức sâu về khối và không gian với tư

duy ước lệ, khỏe mạnh, thấm đậm chất dân gian, sự cởi mở hướng về tư duy

thương mại của xã hội đã tạo điều kiện cho mỹ thuật giàu tính dân gian phát

triển. Đề tài hoa sen được diễn tả sinh động như trong tự nhiên và mang đậm

tâm hồn Việt.

2.6. Hoạ tiết hoa sen thời Lê – Trịnh

2.6.1. Đặc tính lịch sử và mỹ thuật thời Lê – Trịnh

Đây là thời kỳ lịch sử chiến tranh, cảnh “nồi da nấu thịt, sương rơi máu

chảy” giữa hai nhà Trịnh – Nguyễn làm cho nhân dân mất niềm tin vào triều

đình. Vì vậy đời sống trí não của nhân dân lại hướng về phía tôn giáo và tín

ngưỡng dân gian như Mẫu, Thánh, Thần… Nhà Mạc chủ trương phát triển kinh

tế thương mại, nhân dân được tự do hơn trong đời sống và trong sáng tạo nghệ

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

15

thuật. nền văn nghệ giàu tính dân gian vốn tiềm tàng lại có điều kiện phát triển

mạnh mẽ hơn.

2.6.2. Hoạ tiết hoa sen và các cách trổ tài
Mỹ thuật thời Lê – Trịnh là thời kỳ phát triển đỉnh cao của văn nghệ

đình làng, hoa sen được tỉa tót kỹ lưỡng, song nó đã được kết phù hợp với nụ và lá

trở thành bó hoa mang tính tự nhiên hơn. Sen nở được điểm xuyết trong kiến

trúc, tuy nhiên những tác phẩm này chỉ xuất hiện từng bông mà chưa kèm theo

cành lá.

Trên thiết kế, hoa sen không còn được trổ tài theo kiểu từng bông

riêng rẽ mà được sắp đặt thành những không gian đầm sen – khoảng trống gian

nghỉ mắt trong bố cục đã có tỉ lệ hợp lý hơn.

Hoa sen trang trí trên đồ vật dụng như cửa võng, đồ thờ, gốm sứ với kỹ

thuật vẽ khoáng đạt và lấp lánh của chiều sâu trí tuệ.

Các dạng bố cục trang trí thời Lê – Trịnh, hoa văn hoa sen hòa trộn với

hình người, chim, thú để thích hợp theo kết cấu thiết kế chứ không phụ thuộc

vào khuôn mẫu có sẵn, tạo ra hoạt cảnh của cuộc sống.

Đây là thời kỳ đỉnh cao của văn nghệ đình làng, hoa sen kết phù hợp với cây

cỏ, hoa lá trong bố cục, có xen lẫn người, thú rất sinh động và thân thiện với đời

sống người dân. Sự hoàn mỹ của hoa văn hoa sen làm ta khó xác nhận tác phẩm

nào thuộc về cung đình hay dân gian, vì ở mỗi tác phẩm, cái nọ nâng đỡ cái kia.

Này là cái hay, cái khéo của nghệ sỹ thời Lê – Trịnh khi biết dung hợp hai tính

chất trong một tổng thể.

2.7. Hoa văn hoa sen thời Tây Sơn

2.7.1. Đặc tính lịch sử và mỹ thuật tạo hình thời Tây Sơn

Triều đại Tây Sơn có tác động lớn ở Bắc Hà do người người hùng áo vải

cờ đào Quang Trung hoàng đế tao lập, đánh đuổi quân xâm lược Xiêm và đại

phá quân Thanh. Nhà Tây Sơn ra đời với nhiều quyết sách tiến bộ, hứa hẹn mới

cho nền văn hóa văn nghệ nước nhà, mặc dù chỉ tồn tại trong 14 năm, nhưng

mỹ thuật nói chung và đề tài hoa sen nói riêng đã có xu thế đổi mới.

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

16

2.7.2. Hoa văn hoa sen và các cách trổ tài trong các công trình kiến

trúc

2.7.2.1. Hoa văn hoa sen được mô phỏng trong thiết kế

Tiêu biểu cho thiết kế thời kỳ này là chùa Kim Liên và chùa Tây Phương

ở Hà Nội được trang trí với hình họa hoa sen sử dụng khá thành thạo và sáng tạo

trong quy mô thiết kế. Đóa sen Kim Liên ở vị trí hạ thủy tượng trung cho Phật

pháp vô biên; đóa sen Tây Phương ở nơi thượng sơn lại ẩn dụ về cõi siêu linh

tịnh độ vô tận. Hai chùa ở thế sơn – thủy để liên thông ba cõi làm một, trong

nghĩa tam giới như lai (ba cõi đều nhờ Phật lực phổ độ). Một ý kiến khác cho

rằng, chúng sinh phải có “tự tính chạm viên” (Kim Liên) mới có thể bước tới

“niết bàn” (Tây Phương).

2.7.2.2. Hoa văn hoa sen trong trang trí thiết kế

Trên các bức chạm khắc của chàu Kim Liên, Tây Phương… hoa sen được

trang trí cùng với các loại cây cỏ khác như cúc, lá ngô đồng và không thể thiếu

là hình tượng con rồng cùng với nhiều hoa văn khác phong phú và sinh động mang ý

nghĩa vũ trụ linh thiêng, khiến ta liên tưởng đến hình ảnh cầu mưa, cầu mùa của

dân cư nông nghiệp!

Đồ án hoa sen trên tảng đá đỡ chân cột có cánh hoa rất đầy đặn. Tuy

không được chạm khắc cụ thể nhưng nét chạm khối cánh hoa rất tinh sảo đã

làm cho cánh sen trở nên sống động, cao quý.

2.7.2.3. Hoa văn hoa sen trên phù điêu, điêu khắc với những đài sen

nhiều lớp, cách tạo khối cánh hoa căng đầy, sống động theo mạch tư duy tạo

hình của tầng lớp trên, những hình hoa dây như sự ước lệ về cuộc sống thực.

Điêu khắc của chùa Kim Liên, Tây Phương (Hà Nội) là mốc son của điêu khắc

Việt Nam ở thế kỷ XVIII.

Các dạng bố cục cân đối, đối xứng là một phương pháp tạo ra dạng hoa lá

xen kẽ với vân xoắn trong bố cục thành băng dải hình “sin”.

Hoa văn hoa sen thời Tây Sơn có xu thế tạo dựng phong thái mới,

khác với thời trước và sau đó. Về kỹ thuật không đòi hỏi phải trau chuốt, phần

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

17

nhiều là chạm nổi trên gỗ hoặc đá. Nó dấu hiệu được chất dân giã, mang đậm trí

tuệ Việt, đánh dấu một thời kỳ tách biệt trong lịch sử tạo hình và trang trí mỹ

thuật Việt Nam.

2.8. Hoa văn hoa sen trong văn nghệ tạo hình thời Nguyễn (1802 1945)

2.8.1. Đặc tính lịch sử và mỹ thuật thời Nguyễn

Năm 1802, Nguyễn Ánh lấn chiếm được Thăng Long và lật đổ nhà Tây

Sơn tồn tại trong 14 năm. Nguyễn Ánh lên ngôi lấy hiệu là Gia Long, với nhiều

quyết sách thay đổi về chính trị, kinh tế, văn hóa xã hội. Đây là triều đại cuối

cùng của chê độ phong kiến Việt Nam. Bên cạnh Nho, Phật còn tác động của

tôn giáo khác, tạo thành sự dung hội văn hóa văn nghệ thời này. Văn nghệ tạo

hình và ttrang trí thời này có phần thuyên giảm tính dân tộc, hoa văn hoa sen

được trổ tài rất mới mẻ và sự Việt hóa các yếu tố tác động của Trung Hoa.

2.8.2. Hoa văn hoa sen và các cách trổ tài
2.8.2.1. Hoa sen trong thiết kế, điêu khắc và các đồ án trang trí khác ở

thời Nguyễn tạo được ấn tượng thị giác mới mẻ, bằng những đường nét giản đơn

nhưng chứa đựng nhiều lớp ý nghĩa và mang tính biểu tượng cao(ví dụ, “Lá

sen được biến thành hình ảnh rùa thiêng”, “Bông sen hóa đầu rồng”,…).

Trong những trang trí ở tháp Phật hoặc trên những trang trí đầu trụ cột, bờ

nóc, hoa sen được cách điệu hóa cao, đặc biệt trong thiết kế chùa, đền, miếu sự

cách điệu hóa này càng sinh động hơn nữa khi nghệ nhân, thợ phường thổi hồn

cho tác phẩm bằng niềm tin tâm linh. Ở lườn nóc và cả những dãy hành lang

trang trí bằng những vật liệu khác nhau (gỗ, đá…), hoa văn hoa sen được thể

hiện một cách mềm mại lướt theo những nét tinh xảo của hình tượng trang trí. Biểu

tượng hoa, lá sen hóa quy thiêng – tượng trưng cho sự trường tồn, phải chăng đồ

án này là sự bao chứa ý nghĩa về triều đại nhà Nguyễn.

Bằng cách tiếp cận khác các thời trước, các mô típ hoa sen được phân tích

sâu hơn để thấy được sự phát triển đột biến về thể loại và ý nghĩa tạo hình, ý

nghĩa đó trở nên đôc đáo khi hoa văn hoa sen được động vật hóa trở thành biểu

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

18

trưng cao quý của văn hóa Việt. Đặc trưng của mỹ thuật thời này là sự tiếp thụ

tạo hình Phương Tây, hình tượng hoa sen trở nên gợi mở những triết lý nhân

sinh về nhân loại và vũ trụ.

Tiểu kết chương 2

Với phương thức “giải mã” các hoa văn, hình tượng hoa sen tiêt biểu

trong mỹ thuật truyền thống Việt ở mỗi thời kỳ lịch sử, để thấy được sự tiếp

truyền của văn hóa truyền thống và sự dân tộc hóa các yếu tố ngoại sinh tiếp thụ

từ văn hóa Ấn Độ và văn hóa Trung Hoa. Tất cả chúng ta thấy suốt hơn một ngàn năm,

hình tượng hoa sen vẫn luôn giữ được vai trò phản ánh tâm thức dân tộc, thông

qua những hoa văn hoa sen được trổ tài, tất cả chúng ta hiểu rằng tư tưởng, tâm hồn

của người dân thời đó. Chúng ghi dấu những bước đi của văn nghệ trang trí và

tạo hình dù bị chi phối bởi điều kiện lịch sử, xã hội ở mỗi thời kỳ, hoa sen trong

tạo hình, trang trí đều rất có “hồn”, mang tư duy nông nghiệp và hàm chứa

những ý nghĩa vượt ra ngoài sự vật, phản ánh ước vọng muôn đời của người

Việt về cuộc sống an lành. Ví như văn nghệ Đông Sơn, hoa văn hoa sen còn ít

nhưng rất thực, như hoa văn trên trống đồng cũng là biểu tượng của bông sen,

hoa văn trên các đồ trang sức và các công trình thiết kế được khai quật đã

nhất định văn nghệ tạo hình của Đại Việt (XI-XII) là phi Hoa, phi Ấn với tư

tưởng tự cường dân tộc. Đề tài hoa sen thời Lý đã bao chứa trong mình nhiều

hàm nghĩa về tư tưởng đến mức hầu hết mất đi mẫu thực. Nó là một mật ngữ bí

ẩn nhưng lại xuất hiện thân thiện như lời trần thuật, nó vượt khỏi cái hữu hạn để

vươn thành biểu tượng văn hóa. Hoa sen thời Trần gắn bó với hiện thực, khoáng

đạt, mạnh mẽ của hào khí Đông 𝓐. thời Lê sơ, Nho giáo được đề cao, văn nghệ

đi từ tư duy văn tự sang tư duy tạo hình. Thời Mạc, hoa sen phong phú và mang

đậm chất dân gian (phải chăng vì tác động sự phát triển thương mại của xã hội

đương thời). Thời Lê – Trịnh văn nghệ tả thực giàu tính dân gian phát triển rực

rỡ. Dưới thời Tây Sơn, đề tài hoa sen có su hướng tạo dựng phong thái mới,

khác với thời trước và sau. Thời Nguyễn, hoa sen có sự tiếp xúc và hòa trộn giữa

văn nghệ cung đình và Phương Tây.

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

19

Chương 3

Chương 3: KẾ THỪA PHÁT TRIỂN VÀ SÁNG TẠO HỌA TIẾT

HOA SEN TRONG KIẾN TRÚC, ĐIÊU KHĂC VÀ NGHỆ THUẬT TẠO

HÌNH VIỆT NAM THỜI HIỆN ĐẠI

3.1. Tình trạng của hoa văn, hình tượng hoa sen trong văn hóa Việt

thời hiện đại

3.1.1. Hình tượng hoa sen với người Việt thời hiện đại

Hoa sen là loài hoa cao quý và thiêng liêng không chỉ cả Việt Nam mà thế

giới cũng vậy. Năm 2010 với việc lựa chọn Quốc hoa cho Việt Nam. Hoa sen đã

vượt lên trên toàn bộ và đứng đầu danh sách để trở thành Quốc hoa dân tộc ta, sự

kiện này một lần nữa nhất định hoa sen đã đi sâu, thấm nhuần vào máu, vào

trong tâm thức của người Việt từ thủa lập nước đến nay.

3.1.2. Giá trị thẩm mỹ và văn hóa truyền thống của hoa văn hoa sen

trong văn hóa Việt.

Hội họa – thể loại này phát triển rực rỡ nhất trong lịch sử mỹ thuật thế kỷ

XX, đánh dấu bước đổi mới của văn nghệ trang trí, tạo hình Việt Nam sau khoảng thời gian

tiếp thụ tạo hình Phương Tây. Đề tài hoa sen trong tranh cởi bỏ bớt mật ý, để trở

về với hình ảnh thực. Dù trực tiếp hay gián tiếp thì hoa sen vẫn là yếu tố quan

trọng tạo thành vẻ đẹp của tác phẩm.

Trong một số công trình thiết kế hiện đại, các thiết kế sư cũng có ý

tưởng muốn gợi lên một không gian lấy hình hoa sen làm biểu tượng, bởi đề tài
này rất thân thiện với thẩm mỹ dân tộc Việt. Mang lại vẻ nhuận lành, hưng thịnh

cho không giang sống, nó thân thiện và gợi sự hiện diện của thiên nhiên với con

người

3.2. Bài học về giá trị truyền thống của hoa văn hoa sen trong nghệ

thuật tạo hình Việt Nam ngày hôm nay và mai sau

Văn hóa dân tộc gia truyền hiện đang đứng trước sự nghiệp CNH – hệ điều hành,

đứng trước những thách thức gay gắt của kinh tế thị trường và toàn thị trường quốc tế hóa.

Nhiều nghành văn hóa văn nghệ có phần chững lại, tìm đường và tự cách tân,

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH

20

hoa văn hoa sen trong tạo hình mỹ thuật Việt cũng đang phải có những bước đi

để tục nhất định tính hằng xuyên của nó trong văn hóa Việt. Hơn khi nào hết

đưa ra vấn đề bảo tồn và phát triển các công trình thiết kế và điêu khắc mà cha

ông để lại lạ nhiệm vụ rất có ý nghĩa của thế hệ tất cả chúng ta và mai sau. Đảng và

nhà nước ta đã có những chủ trương, quyết sách và phương án để giữ gìn, bảo tồn

và phát huy hoa văn hoa sen trong văn hóa Việt.

KẾT LUẬN

Luận văn đi từ việc xác nhận một số khái niệm làm nền tảng lý luận để triển

khai nội dung đề tài (như hoa văn, hình tượng, biểu tượng, hoa sen…). Luận văn

đi vào tìm hiểu đặc trưng văn hóa văn nghệ dân tộc Việt Nam trong cơ tầng

văn hóa Đông Nam Á, để thấy được vì sao hoa sen lại được “thiêng hóa” và trở

thành “biểu tượng” đẹp trong cảm quan thẩm mỹ và là đối tượng được mô tả

suốt chiều dài lịch sử mỹ thuật người Việt. So sánh với cùng đề tài này trong

văn nghệ tạo hình của văn hóa Ấn Độ, Trung Quốc, Chămpa… để nhận diện

được hoa văn hoa sen trong văn nghệ trang trí và tạo hình Việt trong mối quan

hệ cội nguồn và tiếp xúc lâu dài trong lịch sử khu vực. Từ đó có thể nhận thức

một cách sâu sắc hơn về sự mới mẻ của văn hóa truyền thống và sự tiếp biến

văn hóa ngoại lai để làm ra hoa văn hoa sen trong nghẹ thuật trang trí và tạo

hình Việt Nam.

Bằng việc “giải mã” các hoa văn hoa sen tiêt biểu trong mỹ thuật truyền

thống Việt ở mỗi thời kỳ lịch sử, để thấy được sự tiếp truyền của văn hóa truyền

thống và sự dân tộc hóa các yếu tố ngoại sinh tiếp thụ từ văn hóa Ấn Độ và văn

hóa Trung Hoa. Suốt hơn một ngàn năm, hình tượng hoa sen vãn luôn giữ được

vai trò phản ánh tâm thức dân tộc, thông qua những hoa văn hoa sen được thể

hiện, tất cả chúng ta hiểu rằng tư tưởng, tâm hồn của người dân thời đó. Chúng ghi

dấu những bước đi của văn nghệ trang trí và tạo hình dù bị chi phối bởi điều

kiện lịch sử, xã hội ở mỗi thời kỳ, hoa sen trong tạo hình, trang trí rất có “hồn”,

SVTH NÔNG VĂN DŨNG

GVHD TRẦN THẾ VĨNH