Sâm Ngọc Linh hiện đang phân bố trên vùng sinh thái hẹp, quanh đỉnh núi Ngọc Linh, dưới các tán rừng nguyên sinh thuộc địa phận của 3 huyện là: Nam Trà My (Quảng Nam), Đắk Glei và Tu Mơ Rông (Kon Tum) – đỉnh núi ngọc linh thuộc vùng núi nào

1. Điều kiện tự nhiên:

          Sâm Ngọc Linh hiện đang phân bố trên vùng sinh thái hẹp, quanh đỉnh núi Ngọc Linh, dưới các tán rừng nguyên sinh thuộc địa phận của 3 huyện là: Nam Trà My (Quảng Nam), Đắk Glei và Tu Mơ Rông (Kon Tum). Vùng sinh trưởng và phát triển của sâm Ngọc Linh nằm hoàn toàn trên dãy núi Ngọc Linh, có tọa độ địa lý trong khoảng từ 14° 44’ đến 15° 13’ vĩ độ Bắc và từ 107° 45’ đến 108° 10’ kinh độ Đông, đây cũng là hạn chế xa nhất về phía Nam (trong khoảng 15° vĩ Bắc) của bản đồ phân bố chi Panax ʟ. trên Toàn cầu.

Vùng trồng sâm Việt Nam (sâm Ngọc Linh) có các dấu hiệu khí hậu đặc trưng như sau:

• Tổng lượng mưa trung bình năm của vùng sâm là từ 2.600 – 3.200 mm.

• Nhiệt độ trung bình năm dao động từ 15 -18,5 0C.

• Tổng lượng bốc hơi trung bình năm từ 670 – 770 mm.

• Độ ẩm trung bình từ 85,5 – 87,5%.

          Vùng trồng Sâm Ngọc Linh hầu như nằm trong các đai rừng phòng hộ với mật độ che phủ đạt trên 80%. Không những thế, vùng trồng sâm Ngọc Linh cũng có những đặc trưng thổ nhưỡng sau:

          Sâm tự nhiên và sâm trồng đều chỉ sinh trưởng và phát triển dưới các tán rừng nguyên sinh, nơi có thảm mục dày. Do đặc tính sinh thái của củ sâm Ngọc Linh chỉ mọc trên tầng thảm mục mà không mọc dưới đất, nên những vùng có tầng thảm mục dày là nơi có điều kiện lý tưởng cho cây sâm sinh trưởng và phát triển. Dưới các tán rừng nguyên sinh cũng tạo thành các điều kiện về độ ẩm đất thích hợp cho cây sâm sinh trưởng, phát triển.

         1.1. Dấu hiệu địa hình:

Vùng sâm Ngọc Linh sinh sống đa số phân bố ở các xã vùng núi cao thuộc hai tỉnh Kon Tum và Quảng Nam. Khối núi Ngọc Linh là khối núi cao thứ hai tại Việt Nam, là một phần của Nam Trường Sơn. Khối núi này nằm trên phần cao nguyên phía Bắc Tây Nguyên Việt Nam, tại địa phận các tỉnh Kon Tum, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Gia Lai. Khối núi này đuổi theo hướng Tây Bắc – Đông Nam khởi đầu với ngọn núi Ngọk Lum Heo, núi Mường Hoong, Ngọc Linh, Ngọc Krinh, Ngọk Tem, Ngọk Roo với độ cao trung bình khoảng 800 – 2.600 ɱ. Đỉnh núi cao nhất là đỉnh Ngọc Linh (2.598 ɱ), Ngọk Tu Măng (1.994 ɱ), Ngọk Puôk (2.370 ɱ), Ngọk Păng (2.378 ɱ). Khối núi Ngọc Linh có độ phân cách mạnh, độ dốc lớn, có nhiều thung lũng hẹp và sâu.

Căn cứ vào dấu hiệu phân bố, cây sâm Ngọc Linh sinh sống từ độ cao 1.400 ɱ trở lên, nơi có mật độ che phủ rừng trên 80%, cây sâm sinh trưởng và phát triển tốt.

         1.2. Dấu hiệu sông ngòi, thủy văn:

Vùng phân bố sâm Ngọc Linh với độ cao trên 1.400 ɱ, có hệ thống rừng tự nhiên che phủ lớn, nhất là tầng thảm mục dày chính là nơi lưu trữ và phát xuất nguồn nước cho các dòng sông, suối lớn trong vùng. Trong vùng trồng sâm chỉ có hệ thống các con suối nhỏ đổ vào và các hệ thống sông lớn như: lưu vực sông Đăk Psi nằm trong địa phận huyện Tu Mơ Rông có diện tích lớn nhất tập trung ở phía Đông – Nam huyện; gồm các hệ thống suối như: suối Nước Chim, suối Đăk PSi, suối Đăk Lây, suối Đăk Ter, suối Đăk Xe,… Lưu vực sông Đăk Tờ Kan thuộc địa phận huyện Tu Mơ Rông đa số ở phía Tây – Nam của huyện. Các suối thuộc lưu vực sông Pô Kô phân bố đa số ở phía Tây – Bắc huyện. Ngoài ra trong vùng còn tồn tại các suối đầu nguồn chảy ra phía Bắc của khối núi Ngọc Linh đổ vào các sông như Vu Gia, sông Thu Bồn thuộc tỉnh Quảng Nam, sông Trà Khúc thuộc tỉnh Quảng Ngãi,… Nhìn chung, vùng trồng sâm Việt Nam (sâm Ngọc Linh) tuy không có các hệ thống các suối lớn, nhưng lại có hệ số che phủ và hệ tầng thảm mục dày đã tạo cho vùng có độ ẩm cao, khả năng giữ nước tốt rất phù phù hợp với yêu cầu sinh thái của cây sâm Ngọc Linh.

2. Dấu hiệu khí hậu:

Có khối không khí gió mùa Đông Bắc và khối không khí Tây Nam. Ngoài ra, với các đặc trưng về độ cao, mật độ che phủ cao…  đã tạo ra vùng khí hậu Á nhiệt đới rất phù phù hợp với yêu cầu về sinh thái của sâm Ngọc Linh. Điều kiện khí hậu của vùng này có những đặc điểm nhấn rất lớn so với các vùng xung quanh: lượng mưa lớn, độ ẩm cao, lượng bốc hơi thấp, nhiệt độ thấp…

Cơ chế mưa phụ thuộc vào tác động của 2 khối không khí. Lượng mưa từ tháng Năm cho đến tháng Mười là do thúc đẩy của gió mùa Tây Nam mang lại và từ tháng Mười Một đến tháng Tư năm sau do thúc đẩy trực tiếp của gió mùa Đông Bắc. Sườn phía Đông Bắc (vùng núi cao của huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam) lượng mưa tập trung cao, với lượng mưa trung bình đạt từ 2.800 – 3.200 mm; so với sườn Tây Nam lượng mưa thấp hơn ở sườn Đông với tổng lượng mưa trung bình năm đạt từ 2.600 – 2.800 mm. Vùng trồng sâm Ngọc Linh có tổng lượng mưa trung bình năm đạt từ 2.600 – 3.200 mm.

Lượng mưa trong năm tập trung đa số từ tháng Sáu đến tháng Chín, trong thời gian này lượng mưa chiếm khoảng 65 – 70% tổng lượng mưa cả năm. Các tháng có lượng mưa thấp nhất là tháng Mười Hai, tháng Một, tháng Hai. Khi tìm hiểu đời sống cây sâm, sau thời kỳ ngủ Đông (sau tháng Mười Hai) cây khởi đầu phát triển và từ tháng Tư đến tháng Sáu cây ra hoa và kết quả, tháng Bảy khởi đầu có quả chín và kéo dài đến tháng Chín. Như vậy, việc phân bố về lượng mưa trong năm là tương đối phù phù hợp với các thời kỳ sinh trưởng và phát triển của cây sâm Ngọc Linh. Cuối tháng 10, phần thân khí sinh cây Sâm Ngọc Linh tàn lụi dần, lá rụng, để lại một vết sẹo ở đầu củ sâm và cây khởi đầu thời kỳ ngủ đông hết tháng Mười Hai, đây cũng là thời kỳ khởi đầu vào mùa khô, lớp mùn khởi đầu thoát nước, thuận tiện cho việc tích trữ các nguyên sinh chất trong củ sâm, không gây bệnh thối vàng củ sâm do độ ẩm gây nên.

          *Nhiệt độ:

Nhìn chung, nhiệt độ có chiều giảm dần từ Nam ra Bắc, từ Đông sang Tây, phụ thuộc nhiều vào độ cao, các mùa trong năm,… Mặc dù vùng trồng sâm Ngọc Linh nằm trong vành đai nhiệt đới Bắc bán cầu nhưng do phân bố ở độ cao trên 1.800 ɱ nên nền nhiệt độ trung bình có giá trị thấp hơn rất nhiều so với các vùng khác ở dưới thấp. Kết quả phân tích, xử lý sự biến thiên theo không gian và độ cao của yếu tố nhiệt độ của các trạm cho thấy nhiệt độ trung bình tháng lạnh nhất đạt dưới 10°₵; nhiệt độ trung bình tháng cao nhất khoảng 20°₵. Tổng lượng nhiệt cả năm đạt dưới 7.500 °₵. Nhiệt độ tại khu vực phía Tây Nam cao hơn khu vực Đông Bắc, thông dụng từ 2 – 4°₵. Nhiệt độ không khí đạt thấp nhất vào tháng Mười Hai, tháng Một, đạt cao nhất vào tháng Tư, tháng Năm. Nhiệt độ trung bình năm vào khoảng 15 0 – 18,5°₵. Tháng Mười Hai đến tháng Một năm sau có nhiệt độ thấp nhất, trung bình khoảng 8 – 11°₵, có những năm nền nhiệt độ tối thấp dao động từ 5,5 – 8,5°₵. Tháng Tư, tháng Năm có nhiệt độ cao nhất, trung bình khoảng 22 – 23°₵. Các tiêu chuẩn nhiệt độ trung bình, tối cao, tối thấp và tình tiết nhiệt độ các tháng đều thích phù hợp với yêu cầu của cây sâm. Tại các thời kỳ sinh trưởng và phát triển của cây sâm nhiệt độ trung bình khoảng 18 °₵, đây là ngưỡng nhiệt độ thích phù hợp với cây sâm. Theo nhiều tìm hiểu ngưỡng thích hợp về nhiệt độ cho sâm là ban ngày từ 20 – 23°₵ và ban tối từ 15 – 18°₵. Kết quả quan trắc cho thấy biên độ nhiệt giữa ngày và đêm tại vùng trồng sâm là từ 8 – 9°₵, cũng là một yếu tố rất phù phù hợp với sinh trưởng của cây sâm. Khi so sánh với các yêu cầu sinh thái, có thể thấy rằng không có tháng nào trong năm có nhiệt độ trung bình to hơn 23°₵, chứng tỏ yếu tố nhiệt độ tại các vùng này thích hợp cao so với cây sâm.

* Độ ẩm:

Độ ẩm tương đối thay đổi theo thời gian rõ rệt hơn không gian, vừa có thay đổi tuần hoàn theo ngày, theo năm vừa thay đổi từ năm này sang năm khác. Độ ẩm tại vùng trồng sâm cao hơn các vùng khác, với độ ẩm trung bình hàng năm đạt từ 86 – 87%, tháng cao nhất (tháng Tám) đạt 94 – 95%. Nguyên nhân do phân bố trên độ cao, mật độ che phủ cao, nền nhiệt độ thấp, lượng mưa cao, đồng thời thường xuyên bị che phủ của các đám mây mù mang hơi ẩm đã tạo thành độ ẩm cao cho vùng này. Độ ẩm trung bình năm của vùng phát triển sâm khoảng 85,5 – 87,5%, sự chênh lệch độ ẩm giữa các tháng là khá lớn, dao động từ 5 – 7%. Độ ẩm tương đối có cực trị như sau: độ ẩm cực đại thường xuất hiện từ tháng Bảy đến tháng Chín với khoảng từ 89 – 94% và độ ẩm cực tiểu thường xuất hiện từ tháng Mười Một đến tháng Năm năm sau, nhưng đạt thấp nhất là từ tháng Hai đến tháng Tư với khoảng từ 77 – 82%; trong lúc tại các vùng xung quanh có độ ẩm trung bình từ 85 – 89% vào mùa ẩm cao và từ 76 – 82% vào mùa ẩm thấp. Thời kỳ có độ ẩm cao trùng thời kỳ hoạt động của gió mùa Tây Nam trong mùa mưa và thời kỳ có độ ẩm thấp trùng với thời kỳ hoạt động của gió mùa Đông Bắc trong mùa khô.

Nhìn chung, độ ẩm không khí của vùng dự án khá thuận tiện cho sự sinh trưởng và phát triển của cây sâm. Trong mùa mưa, lượng ẩm tăng cao, tạo điều kiện thuận tiện trong thời kỳ cây sâm sinh trưởng, phát triển thân lá và hoa, đến tháng Mười độ ẩm khởi đầu giảm dần cũng chính là thời kỳ củ sâm phát triển, trùng với thời kỳ cây sâm khởi đầu vào thời kỳ ngủ đông.

         *Lượng bốc hơi:

Tại vùng sâm Ngọc Linh có lượng bốc hơi thấp hơn so với các vùng khác. Vùng trồng sâm có tổng lượng bốc hơi trung bình năm từ 670 – 800 mm, còn ở các vùng khác dưới thấp từ 850 – 1.000 mm. Vi lượng bốc hơi có xu thế giảm dần theo hướng Đông – Tây và Nam – Bắc. Lượng bốc hơi cực đại là vào tháng Tư đến tháng Sáu khoảng 75 mm và cực tiểu vào tháng Tám đến tháng Mười (< 30 mm).

Vùng sâm lượng bốc hơi thấp hơn so với các vùng khác trong tỉnh. Tổng lượng bốc hơi trung bình năm từ 670 – 770 mm. Lượng bốc hơi có xu thế giảm dần theo hướng Đông – Tây và Nam – Bắc. Giá trị cực đại của lượng bốc hơi là vào tháng Ba và tháng Tư (trung bình đạt 85 mm) và cực tiểu vào tháng Tám (trung bình 40 mm). Như vậy, so với yêu cầu về lượng ẩm thiết yếu cho sự sinh trưởng và phát triển thì lượng bốc hơi thấp của vùng là một yếu tố rất thuận tiện cho sự tăng sinh khối và tạo dựng chất lượng sâm.

3. Dấu hiệu thực vật học:

Khí hậu của khối núi Ngọc Linh mang nhiều nét đặc trưng tách biệt, từ khí hậu nhiệt đới ẩm đến khí hậu á nhiệt đới vùng núi cao, ngoài ra, khối núi Ngọc Linh có địa hình phức tạp, phân cách mạnh, nhiều vùng núi cao hiểm trở và các thung lũng hẹp sâu do vậy quần thể thực vật cũng rất phong phú và bao gồm nhiều mẫu mã khác nhau. Các vùng thấp đa số là kiểu rừng kín thường xanh ẩm nhiệt đới. Kiểu rừng này thành phần phức tạp, rừng cây xum xê, nhiều tầng, đa số là rừng kín lá rộng. Càng lên cao thì càng đặc trưng cho kiểu rừng á nhiệt đới với loại rừng kín lá rộng và lá kim.

So với vùng sâm Ngọc Linh đa số là vùng rừng tự nhiên, với rừng lá rộng thường xanh, tre nứa và lá kim. Đây là một trong những vùng còn nhiều rừng tự nhiên với nhiều mẫu mã gỗ và động vật quý hiếm, cần được bảo vệ và khai thác.

Che bóng là yêu cầu bắt buộc so với cây sâm Ngọc Linh vì là loại cây ưa bóng và thường sinh trưởng và phát triển dưới các tán rừng kín thường xanh cây lá rộng thỉnh thoảng xen cả cây lá kim với độ che phủ đạt trên 80%. Qua các tài liệu và kết quả điều tra nhận thấy vùng trồng sâm Ngọc Linh hầu như đều nằm trong vành đai rừng phòng hộ (được hiểu là rừng nguyên sinh) của cả hai tỉnh Kon Tum và Quảng Nam cùng với mức độ tác động của loài người chưa nhiều nên đã tạo ra tầng mùn dưới các thảm mục dày rất phù phù hợp với sinh trưởng và phát triển của cây sâm Ngọc Linh.