Theo câu hát giao duyên, tìm về miền quê quan họ – gửi về miền quan họ

()  – Tháng Giêng mùa hát hội, câu quan họ tưng bừng làng trên xóm dưới khắp vùng Kinh Bắc (Bắc Ninh ngày nay). Để rồi mỗi một khách tham quan bốn phương, dù chỉ một lần đến với hội Lim, một lần về làng Diềm thăm đền Vua Bà thờ Thủy tổ quan họ đều không khỏi bồi thời gian trước những liền anh áo the khăn xếp, xao xuyến trước những liền chị duyên dáng trong tà áo tứ thân với khăn mỏ quạ.

Làn điệu dân ca quan họ thu hút rất nhiều người (Ảnh: HNV)

Người ta thường nói “Nghe một lần quan họ/Đắm suốt đời trong nhau” như là một cách trân trọng và trìu mến nhất gửi gắm toàn bộ tình cảm vào trong những làn điệu dân ca quan họ mượt mà, sâu lắng, lay động lòng người, hồn người. Và rồi, trong dòng người xuôi ngược khắp mọi miền đổ về Hội Lim những ngày tháng Giêng xuân Bính Thân 2016 này, tôi cùng với nhiều khách tham quan khác lại đắm chìm trong những làn điệu da diết, ngọt ngào “Người ở, đừng về”, “còn duyên kẻ đón, người đưa, hết duyên đi sớm về khuya một mình”, “cây trúc xinh”, “tìm em trong chiều hội Lim”…

Người ta thường nói “Nghe một lần quan họ/Đắm suốt đời trong nhau” như là một cách trân trọng và trìu mến nhất gửi gắm toàn bộ tình cảm vào trong những làn điệu dân ca quan họ mượt mà, sâu lắng, lay động lòng người, hồn người. Và rồi, trong dòng người xuôi ngược khắp mọi miền đổ về Hội Lim những ngày tháng Giêng xuân Bính Thân 2016 này, tôi cùng với nhiều khách tham quan khác lại đắm chìm trong những làn điệu da diết, ngọt ngào “Người ở, đừng về”, “còn duyên kẻ đón, người đưa, hết duyên đi sớm về khuya một mình”, “cây trúc xinh”, “tìm em trong chiều hội Lim”…

Trưởng Ban Tổ chức Lễ hội Lim 2016, bà Nguyễn Thị Hào, Phó Chủ tịch UBND huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh cho biết, Hội Lim năm nay diễn ra trong 3 ngày, 19 – 21/2 (tức ngày 12 – 14 tháng Giêng) tại 3 xã thuộc tổng Nội Duệ xưa gồm là thị xã Lim, xã Nội Duệ và xã Liên Bão, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Năm nay, Ban Tổ chức cũng nghiêm cấm toàn bộ các hình thức hát quan họ “ngả nón, mời trầu nhận tiền thưởng” vì địa phương đã có kinh phí trợ giúp và trước đó cũng từng có chỉ đạo nghiêm cấm. Tuy nhiên, Ban tổ chức cũng thay vào này là các hòm (tạm gọi là hòm bảo tồn di sản văn hóa quan họ). Tại các lán trại chỉ được phép hát giao lưu quan họ, khuyến khích dùng nhạc cụ dân tộc, nghiêm cấm hát nhảy đồng, sử dụng tiếng động loa máy có công suất lớn; không để các trường hợp đổi tiền lẻ, hành khất, ăn xin trong hội gây tác động không gian lễ hội.

Cũng theo Ban Tổ chức, năm nay, hát quan họ được sắp đặt phong phú: ngoài việc hát tại 6 lán, còn tồn tại hát trên sân khấu chính của lễ hội, hát quan họ tại cửa đình, cửa chùa, dưới thuyền tại 10 làng thuộc 3 xã xung quanh đồi Lim, mời các nghệ nhân, câu lạc bộ từ các làng quan họ gốc…

Điều đáng mừng là tại Hội Lim, khách tham quan rất đơn giản bắt gặp hình ảnh Tổ thường trực cứu thương, Đội sinh viên tự nguyện, các nhà vệ sinh công cộng di động, các thùng rác, các điểm uống nước miễn phí, các điểm trông giữ xe cùng lực lượng công an, an ninh trật tự nên dù khá đông khách tham quan trẩy hội nhưng việc tham gia Lễ hội không bị lộn xộn. Có chăng là quá nhiều người nên cái thú thưởng hội, nghe hát quan họ bị phân tán, thiếu tập trung.

Về miền quê của dân ca quan họ Bắc Ninh

Nặn tò he trong khuôn viên Hội (Ảnh: HNV)

Làng Lim là một trong những làng quan họ của tỉnh Bắc Ninh (và cả tỉnh Bắc Giang). Làng Lim là tên Nôm, tên chữ Hán của làng là Lũng Giàng, cách Thủ đô Hà Nội 26km, làng nằm giữa các làng quan họ bao gồm các làng nằm bên triền sông Đuống và dọc hai bên quốc lộ số 1 với những thảm lúa xanh bao bọc. Từ xưa, cha ông làng Lim đã dặn con cháu rằng, năm nào làng được mùa thì mở hội từ ngày 12 đến 18 tháng Giêng. Năm nào làng mất mùa thì mở hội 1 ngày vào ngày 13 tháng Giêng. Ngày 13 được chọn là ngày lễ bắt buộc vì này là ngày tưởng niệm một trong ba vị thần Thành hoàng của làng được thờ ở đình Lim.

Làng Lim là một trong những làng quan họ của tỉnh Bắc Ninh (và cả tỉnh Bắc Giang). Làng Lim là tên Nôm, tên chữ Hán của làng là Lũng Giàng, cách Thủ đô Hà Nội 26km, làng nằm giữa các làng quan họ bao gồm các làng nằm bên triền sông Đuống và dọc hai bên quốc lộ số 1 với những thảm lúa xanh bao bọc. Từ xưa, cha ông làng Lim đã dặn con cháu rằng, năm nào làng được mùa thì mở hội từ ngày 12 đến 18 tháng Giêng. Năm nào làng mất mùa thì mở hội 1 ngày vào ngày 13 tháng Giêng. Ngày 13 được chọn là ngày lễ bắt buộc vì này là ngày tưởng niệm một trong ba vị thần Thành hoàng của làng được thờ ở đình Lim.

Đến những ngày hội ấy, các liền anh, liền chị buông bỏ mọi lo toan, tất bật thường ngày để đắm chìm trong những làn điệu trao duyên, những khúc hát tình tang, í α thấm đượm xúc cảm. Những liền anh, liền chị duyên dáng với những lời ca ngọt ngào ấy không phải là những ca sĩ chuyên nghiệp. Họ là những người nông dân, là những người trót yêu, trót thương và trót bị dân ca quan họ hút hồn. Họ đến Hội với tâm hồn nghệ sĩ, để rồi sau Hội, lại trở về với đồng ruộng, với mùa màng và đợi mùa Hội năm sau.

Đến dự hội Lim, rất đơn giản để các khách tham quan được thưởng thức lời ca điệu hát của cả ba thế hệ. Có những cụ ông, cụ bà ngoài 60-70 tuổi, râu tóc bạc phơ nhưng say sưa hát đối đáp. Chất quan họ thấm đượm vào máu thịt của họ. Lại có những tốp nam thanh nữ tú còn rất trẻ nhưng lời ca luyến láy tỏ ra lão luyện. Và cả những em bé, chỉ mới học cấp 1 thôi nhưng những lời ca, tiếng hát cũng mượt mà, đằm thắm chẳng kém gì các bậc anh chị, cha chú. Bà Bích, năm nay 64 tuổi, quê gốc Tiên Du, Bắc Ninh, lấy chồng ở Từ Sơn, Bắc Ninh, một nghệ nhân quan họ đang sinh hoạt trong Câu lạc bộ “Những người yêu dân ca” đã thu hút tôi và những người bạn đi cùng bằng làn điệu “Tình tang”, “í ơ” rất đỗi ngọt ngào. Bà kể với chúng tôi rằng, bà đã gắn bó với các làn điệu dân ca quan họ từ khi 15 tuổi và đến nay, ở cái tuổi lục tuần bà vẫn nguyên vẹn với tình yêu đó. Bà vui mừng lắm khi dân ca quan họ càng ngày càng được yêu thích và có sức lan tỏa rộng khắp, thậm chí bạn thân quốc tế nhiều người cũng bị làn điệu dân ca này làm cho “mê mẩn”. Bà khoe với chúng tôi, Câu lạc bộ của bà có hàng nghìn hội viên trên khắp mọi miền quốc gia (Bắc Ninh, Hải Phòng, Hà Nội, Thái Bình, Quảng Ninh, TP Hồ Chí Minh…), người cao tuổi nhất đã 98 tuổi. Bà mong rằng, ngày càng có nhiều người yêu dân ca quan họ, tham gia bảo tồn và lan tỏa giá trị truyền thống tiềm tàng trong làn điệu dân ca này.

Cũng hòa vào dòng người đông đảo trẩy hội, thầy giáo mầm non Nguyễn Thị Nhuần, công tác tại Trường Mầm non Nam Phúc (Nam Định) cho biết, cô tham gia Hội Lim theo chương trình của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh của Trường. Đây là lần trước tiên cô đến với Hội Lim nên rất hào hứng và hứng thú. Đặc biệt, cô bị thu hút bởi những làn điệu dân ca quan họ da diết, lắng đọng cùng với làn áo tứ thân xúng xính. Không những vậy, đến Hội Lim còn được tham gia vào trò chơi đu dây, ngắm nghệ nhân nặn tò he, xin chữ thư pháp, cờ người…

Những điều trông thấy…

Trò chơi đu dây thu hút khá nhiều người quan tâm (Ảnh: HNV)

Hội Lim diễn ra vào tháng Giêng hàng năm. Đây là một hình thức sinh hoạt văn hoá cộng đồng mới mẻ và tiêu biểu nhằm khơi dậy lòng tự hào về truyền thống văn hóa lâu đời của quê hương Kinh Bắc, trổ tài lòng thành kính, mang ơn những danh nhân lịch sử, văn hóa và người hùng dân tộc trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước.

Hội Lim diễn ra vào tháng Giêng hàng năm. Đây là một hình thức sinh hoạt văn hoá cộng đồng mới mẻ và tiêu biểu nhằm khơi dậy lòng tự hào về truyền thống văn hóa lâu đời của quê hương Kinh Bắc, trổ tài lòng thành kính, mang ơn những danh nhân lịch sử, văn hóa và người hùng dân tộc trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước.

Tuy nhiên, năm nay, do 6 lán quan họ trên đồi Lim đã dùng loa công suất rất lớn nên đã gây nhiễu tiếng động. Việc thưởng thức di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại khi tham gia hội Lim trong ngày chính hội là rất khó khăn. Không những thế, phát sinh thêm vấn đề khách tham quan “ủng hộ” tiền thì được lán quan họ ưu tiên gọi tên lên sân khấu hát giao duyên.

Mật độ người tham gia Hội đông trong một diện tích cố định nên không tránh khỏi cảnh chen lấn, xô đẩy, người với người ngắm lưng nhau trong từng ô đất để nghe hát quan họ. Một nữ khách tham quan ở Sóc Sơn (Hà Nội) trẩy hội đã phải thốt lên “đi Hội Lim nhưng được nghe quan họ không nhiều, toàn người ngắm người là chính”. Tuy nhiên, nữ khách tham quan này cũng tự an ủi chính mình khi tâm sự rằng, dù sao bà cũng thỏa lòng mong ước được một lần đến với Hội Lim, được xem và nhìn thấy các canh hát quan họ ngay trên đất Tổ của nhạc điệu dân ca sâu lắng, đi vào lòng người này.

Sinh viên Đại học Kinh Bắc Nguyễn Thị Hoa – một trong hơn 100 sinh viên, thanh niên tự nguyện tại Hội Lim cho hay: Đội tự nguyện tham gia trợ giúp Hội từ sáng 19/2 (tức 12 tháng Giêng) với các nhiệm vụ hầu hết là phân luồng giao thông, hướng dẫn khách tham quan, làm công tác đảm bảo vệ sinh môi trường, phát nước uống miễn phí cho khách tham quan… Đây là năm thứ hai Hoa tham gia hoạt động tự nguyện tại Hội Lim và cô cho biết, năm nay, quy mô Hội to hơn năm ngoái đồng thời lượt người đến Hội cũng đông hơn rất nhiều. Cô chỉ có một muốn là các khách tham quan không chỉ đến với Hội Lim mà đến nhiều lễ hội khác nữa không ngừng nâng cao ý thức giữ gìn vệ sinh môi trường công cộng và chung tay bảo vệ nét đẹp của lễ hội truyền thống./.